Kra n tenfaliyin i neqqar zik, amzun nettu-tent tura.
Kra n tenfaliyin i neqqar zik, amzun nettu-tent tura. 11047
Akka i d tamurt zik
Kra n tenfaliyin i neqqar zik, amzun nettu-tent tura.
1-Win i d-ufan warrac yeqqim d teqcicin ttɛayaren-t akka :
Ččiḥ, ččiḥ bu teqcicin
Ay aɣenǧur n telkin.
2-Ay arrac iberurac
A tiqerray n yimcac.
3-Af-itt ay ifis, ay ifis
Ad k-fkeɣ cwiṭ n rrfis.
Ma yella kra n tɣawsa i aɣ-iruḥen, d tanfalit-a i d-ncennu s tḥiḥat-is mi nettnadi fell-as ad tt-naf.
4-Iṭij lgerra tameɣra n wuccen telha
« Iṭij lgerra tameɣra n wuccen telha » … Aṭas ur nessin ara namek n tenfalit-a, ncennu-tt-id mi ara d tekkat lgerra (lehwa) d iṭiṭ yella. Tal tikkelt ara mlilent snat n temsal ur nlaq ara akk ad mlilent, nettarra lwelha-nneɣ ɣer temsalt-a n yiṭij d lgerra ..
Aṭas ur nessin ara anemek n tenfalit-a: « Iṭij, lgerra, tameɣra n wuccen telha ».
D tidet ass-nni i yezwej wuccen maca mačči d tuccent akken yemcawer d yiɣersiwen-nniḍen. Yenna-asen nɛaya deg winna kan: uccen d tuccent, aydi d teydit, ikerri d tixsi, izem d tsedda, akka seg wasmi i d-nekker, seg wasmi i tebna ddunit. Acimi ur nettbeddil ara. Asmi d-gren tasɣart, uccen tsaḥ-it-id telɣemt (mlalen sin yiɣersiwen ur nlaq ara akk ad mlilen am yiṭij d lgerra). Azekka-nni mi d-iεedda sdat n yiɣersiwen-nniḍen, srebḥen-as tameṭṭut-is tamaynut qqaren-as: « A mebruk ay uccen! ». Ma teṭṭes! I asen-d-yettarra.
Asmi yeẓra ur teffiɣ ara fell-as, ijmeε-d akk iɣersiwen akken ma llan, yessuter deg sen ad uɣalen akken llan yagi: uccen d tuccent, alɣem d telɣemt … Iṭij d iṭij, lgerra d lgerra ….
5-Ssebba d tagerfa
Assen akken i d-yuzen Rebbi tagerfa ɣer lqaɛa, yefka-as snat n tyemmsatin, yiwet teččur d lxir d rrbeḥ tayeḍ d ilefḍan d telkin. Iwessa-tt mi ara tawdeḍ anda i tt-iceyyeɛ ad tebru tayemmust-nni yeččuren d lxir d rrbeḥ fell-aneɣ ma d tayemmust-nni nniḍen ittenfalen d ilefḍan d telkin ɣef wiyaḍ.
-Ad kem-yexdeɛ Rebbi a tagerfa akken i d-aɣ-txedɛeḍ ! Terẓiḍ awal n Rebbi, mačči akken i m-d-yenna i txedmeḍ. Ayen i ilaqen ad aɣ-d-isaḥ tefkiḍ-t i wiyaḍ, nekkni teǧǧiḍ-aɣ-d ala ayen ur nelhi newḥel deg-s ar ass-a. Ma d wid iwimi tefkiḍ ayen akken i ilaq ad aɣ-d-isaḥ a-ten-id ttidiren deg tumert, skudmal d annerni.
Akka i teḍra. Ayen akk i iḍerrun yid-neɣ, ssebba-s d tagerfa, teɛreq deg beṭṭu n tyemmsatin-nni, tin n yilefḍan d telkin tuzen-itt-id i nekkni ma d tin n lxir d rrbeḥ tefka-tt i wiyaḍ.
Daɣ netta tal tikkelt ara d-taffeg deg yigenni nnig n yeqerray-nneɣ ad teqqar: »Ɛiq! Ɛiq! » Anamek-ines: « Ɛerqeɣ: Ɛerqeɣ! » Nekkni ndeεεu-as: « Ad am-yegzem Rebbi aεenqiq! »
-Ɛiq! Ɛiq
-Ad am-yegzem Rebbi aεenqiq! »
Tagerfa send ad treẓ awal n Rebbi tella d tamellalt, tuɣal d taberkant mi i tt-ibexxes Rebbi.
Tagi d tamacahut i d-yeqqaren amek i nettxemmim deg-neɣ. Ma nebɣa ad nbeddel ad tt-neǧǧ kan d tamacahut, ad nekker ad necbu wid i ɣ-yifen, ad ten-nɛaned, ad ten-naweḍ ahat ad ten neǧǧ. Ma yella, ad as-nesbbib ayen akk iḍerrun yid-neɣ i tgerfa, anef-as ad neqqim akken nennum… ad nettemsewwaq d ilefḍan d telkin.
Ssebba d tagerfa
Nkellef-as Rebbi i tgerfa
Assen akken i d-yesteqsa zzman
Kra nenwa yefsi deg waman
Ass-a nerwa tilufa
Mi d-aɣ-texdeɛ deg laman
Ahat ass-nni terfa
Nnmara-s ɣur-neɣ i d-testufa
Tekkes rrbeḥ, newwi ilefḍan
D iman-nneɣ i nɣucc aṭas
Nerra i wazal tablaḍt fell-as
Ssebba d m rric aberkan
Kra yellan ɣur-neɣ yelha
Nefka-as-t i Urumi
D agummu neɣ d izegza
Neɣ d ayen yessiẓiden imi
Ma d ayen n diri i nekkni
Deg wallaɣ yeṭṭef tasga
Nugi ad s-nebru itekka
Ur nufi d acu ara d-nini
D iman-nneɣ i nɣucc aṭas
Nerra i wazal tablaḍt fell-as
S wayla n medden nettɣenni
Tamharsa ur teffiɣ allaɣ
Nettawi yiwet n tikli
Abeddel urǧin yelli
Ddeɛwessu tugi ad ɣ-teffeɣ
Aɣebbar, melmi ad t-nezwi
Ad d-nerr azal n zik-nni
Ad t-id-nenced ad ɣ-yezdeɣ
Tagi d tamsalt n yiseɣ
Akka neɣ ur nettili
D iman-nneɣ i nɣucc aṭas
Nerra i wazal tablaḍt fell-as
?Wissen ma ad tbeddel ɣef wakli
7-Wejlala
Yiwet n tmeksawt isem-is « Σdada » tufa yiwen n lɛinṣar deg udrar, Muḥand amaṣut yebna-d amizab i d-yuwin tala-nni almi d taddart. Imdanen akk ferḥen, ttmeslayen fell-asen di sin.
Yella yiwen qqaren-as Wejlala, ula d netta d ameksa, ur tufiḍ d acu i yexdem s wayes ara d-bedren isem-is akken i xedmen d Ɛdada akked Muḥend.
Ameksa n twaɣit yiwen ur d-yettmeslay fell-as deg taddart. Ula d ameddaḥ ur t-id-yuwi ara deg teqsiḍt-is… Iɣaḍ-it lḥal nezzeh. Ulint-id kra n tismin anect-ila-tent. Amek ara yexdem akken ad d-heddren medden fell-as deg tejmaɛt, ad t-id-ttawin deg wawal am ?wiyaḍ…Yettxemmim, yettxemmim almi isuɣ tikkelt: “Ufiɣ-tt-id”. D acu i d-yufa akka
Iruḥ ɣer tala n taddart, isubb aserwal-is, iqummec yebda iḍerreg din… Dɣa seg wass-nni ur ḥbisen fell-as lehdur yeqqaren:
“Waɛlala! Waɛlala! Wejlala iḍreg tala!…
“Waɛlala! Waɛlala! Wejlala iḍreg tala !…
7-Aɛelli n temri
Ma tturaren warrac kra n turart, ggaren-d tasɣart neɣ ttɛellin timri anwa yezwiren. Amek i d-iḍerru uɛelli-agi n temri ? Ad d-ddmen timri tamecṭuḥt tanebḍant, Ad ssusfen fell-as ɣef yiwet n tama, ad d-yini i yimariren win akken ara tt-iɛellin : « D acu ara teddmem, d iṭij neɣ d lgerra ? » Tama-nni yekkawen n temri d iṭij ma d tama-nni ibezgen s tsusaf d lgerra. Mi ara tt-idegger d asawen, nnig n yiqerray n wid yetturaren awalen ara s-yini i udɣaɣ yezze$hlelli d wi : « Caɛlaq maɛlaq
Ma txedɛeḍ-iyi
Ad kem-ixdeɛ ebbi. »
Timri-nni mi ara d-teɣli, d yiwet n tama ara d-ibanen, yezmer lḥal d tin yekkawen, d iṭij, yezmer lḥal d tin ibezgen, d lgerra. Wid ifernen tama-nni i d-ibanen d nutni i irebḥen, ihi d nutni ara yebdun turart.
8-Deg tudrin n Leqbayel, zik, mi ara d-yeɣli yiḍ ulac tiziri d tillas, aḍad-ik ur t-tettwaliḍ. Ma yella yiwet terbaɛt n warrac imeẓẓyanen mazal-iten llan di beṛṛa, yiwen gar-asen ad t-tafeḍ iḥemmel tiqulhatin, d ccaqawa. Tikkelt-a yebɣa ad issexleɛ imeddukal-is mebla ma icaweṛ-iten. Ihi ad yekker ad yerwel metwal axxam-nsen netta ad yeqqar s leɛyaḍ : « Akya-k win d win issenṣalen aglim ! Akya-k win d win issenṣalen aglim ! »
Arrac imecṭaḥ ttagaden, dɣa yiwen ur d-yettɣimi din, ad rewlen akken ma llan ɣef tikkelt.
9-Tagi diɣen d yiwet n turart, ad d-teddmeḍ sin n yidɣaɣen wa ad t-tekkateḍ ɣef wa, kečč ad teqqareḍ:
“-Qaf qaf ay igenni.
Efk-iyi yell-ik.
?-I tin i tuwiḍ leɛca
-Celḥeɣ-tt, melḥeɣ-tt
Sserseɣ-tt ɣef ṭṭaq
Yuwi-tt umcic azerqaq”.
10- Ldi qemmu, qmec ṭeṭṭu
Imawlan ḥemmlen ad budden s tẓidanin tarwa-nsen, ladɣa ma meẓẓiyit. Tikwal ma tella kra n tẓidant, ur asen-tt-ttaken ara srid, ḥemmlen ad sɣezfen tagnit.Taqaqact ara fken, ttarran-tt d tamuffirt.
Ad yini ubabat i yelli-s neɣ mmi-s : « Ldi qemmu, qmec ṭeṭtu ! » Aqcic-nni neɣ taqcict-nni ad aɣen awal, aqemmuc ad yeldi s wansa ara tebleɛ tẓidant-nni, allen ad qemcent akken ad teqqim tɣawsa-nni d tudrigt. Ala iles ara tt-iɛeqlen ma yella tewweḍ s imi.
11- Ma netturar d umcic, ad as-neslaf i tfekka-s seg tqacuct n uqerruy-is alma d ixef n tseṭṭas. Netta ittaɛǧab-as lḥal imi yebɣa nezzeh am wakken d akmaz i nkemmez i teɛrurt-is. Ad as-d-nettawi yiwet n tḥiḥat s yimeslayen-agi : « Amek i ixeddem yizem ay amcic, ay amcic ». Amcic yefkan lebɣi amzun yegza d acu i as-neqqar, dɣa ad d-yernu kra s ɣur-s, ad yettnejbad, ad ireffed ad isrusu taqerruyt-is, ad d-yesmɣirrew s leɛqel, amzun yeqqar-aɣ-d : « Tanemmirt, tanemmirt. »
12- Deg tegrest d asemmiḍ, ladɣa ma yekkat udfel. Tawacult tettezzi d agraw ɣef yiri n lkanun. Iɛeggalen-is ẓẓiẓinen, ttqeṣṣiren. Ad yili yiwen neɣ ad tili yiwet tebda tmes tnetteɛ wissen deg tecḍaḍt n tbernust –is ma d aqcic neɣ d argaz neɣ deg ubruɛ n tqendurt-is ma d taqcict neɣ d tameṭṭut, nutni ur faqen ara, ur d-wwin ara s lexbar d acu akka i d-iḍerrun yid-sen. Dɣa wid yeḥṣan s temsalt-a ur d-qqaren kra i wid akken tekker deg-sen tmes, maɛna ad ten-kkaten s lemɛun s tenfalit-a ara sen-d-cennun : « Amcic terɣa tbeḥlust-is, ur d-yerri s lexber i yiman-is. » Ad tt-id-ttalsen wissen acḥal d abrid alamma ɛǧeǧǧin-d wid neɣ tid tenteɛ deg-sen tmes. Ma d wiyaḍ, tefka-asen tegnit ad d-fakken taḍsa-nsen
13- Tayemmat mi ara yeṭṭeḍ mmi-s, yerwa, ad tetturar yis-s. Ad t-teṭṭef deg tɣerdin, ad t-tettɛelli cwiṭ d asawen, ad as-tserreḥ, ad tuɣal ad t-id-tceqef deg yigenni. Ad t-teṭṭef kan akken deg tɣerdin-is ma d iḍarren-is rsen ɣef yimeṣḍan-is, tettraju deg-s ad d-igergeɛ uqbel ad t-tettel akken ad t-tger deg dduḥ akken ad yeṭṭes. Mi ara tetturar akken yid-s ad as-tcennu taḥiḥat-a :
Geccula, geccula
A yemma Xemmuǧa
Mmi ad iruḥ ɣer tala
Ad d-yawi blabla
Ur ittak i ḥedd ala
Siwa yemma
Ma d wiyaḍ
D iqecran ara ten-id-iṣaḥen.
14- Ma bɣan sin ad uɣalen ur ttemlaɛin ara, ad myuṭṭafen s tḍudac-nsen, ad tthuzzun ifassen-nsen d agessar d usawen nutni ad qqaren :
« La ssmaḥ, laɛfu
Am tqeṭṭiṭ n usafu
Ur yettɣab, ur yettruḥ
Alma yegla s ṛṛuḥ. »
15- D yiwet n turart i tturaren warrac d teqcicin akken. Ad d-gren tasɣart, win neɣ tin ara ixeṣren ara ireṭṭin. Ad yeknu , ifassen-is ṭṭfen tigercrar-is, wiyiḍ ad as-d-zzin sya sya, ad srubbugen aɛrur-is s yifassen-nsen yeldin, nutni ad qqaren :
« Ma d azeqqur ad nqedder
Ma d tteryel ad nerwel. »
Ad d-fakken kan awal-a aneggeru ad rewlen did din, win akken ireṭṭan ad ten-yeḍfer s tazzla, win i d-yeṭtef d netta ara yeknu, d netta ara yeččen tiyitiwin s useṛbek s aɛrur-is.
16- Ababat ad yetturar d mmi-s neɣ d yelli-s, mazal-iten d igerdan. Ad t-yessers deg yirebbi-s. Ger sin n yiḍudan-is, amcaḥ n terbutin d udebbuz n telkin, ad d-yeṭṭef tiferḍaḍ n yimeẓẓuɣen n mmi-s ara ijebbed d agessar netta ad yeqqar : « Ma yusa-d bab n yibawen brek, brek ! Ma ur d-yusi ara, qleɛ bubu, qleɛ bubu ! » Netta ad ijebbed imeẓẓuɣen d mmi-s d sawen. Aqcic n twaɣit ad iṭṭerḍeq d taḍṣa, tin akken yettaɛren ad tt-neḥbes.
17- Yemma-s mi ara tetturar d mmi-s netta mazal-it iteṭteḍ tabbuct, tecennu-as akka : « Ad nǧelleb tiǧellibin
Am wuccen ɣer tebḥirin
Ad d-nawi tiqlalacin
I yemma-s, ad d-tefk tiɛuɛɛucin »
« Ɛeslama seg xuxuc
Taqbuct n ɛuɛɛuc
Sbaḥ lxir seg yiḍes
Ay ajeǧǧig n yifires
Ṣṣbaḥ lxir a leɛyun n ṭṭir
Ṭṭbeq n uzanǧar iwimi yekkes uqedmir ».
18- Yettaṭṭaf-it deg yirebbi-s. Ulac turart ur igi ara yid-s. Tin ahat i ḥemmlen i sin, ama d agrud, ama d jeddi-s d turart n “zleɣmani kiṭ…kiṭ…” neɣ “lbaḥ… lbaḥ…” Ad yili uqcic yeqqim fell-as, jeddi-s ad as-d-yerfed afus-is ayeffus, ad as-yeldi iḍudan, ad as-yeslaf i tdikelt n ufus-is netta yeqqar: “Lbaḥ… lbaḥ…” Ad yuɣal ad yebdu aɛkaf n yiḍudan-nni s nnuba, ad yebdu seg umecṭuḥ, ad ikemmel: “Meẓẓi meẓẓi meskin, Saɛid usakin, Ṭṭelba n lexzin, Amcaḥ n terbutin, Adebbuz n telkin, lbaḥ… lbaḥ…” Netta yeslaf i tdakemt n tfettust n mmi-s n mmi-s, ad yuɣal ad tt-id-yawi alma d imi-s ad as-yini: “A Ɛacur ! Anida ara nerr lmal? Ɣer udrar neɣ ɣer ugrur? Winna, wissen amek ara s-d-yerr. Ɣer ugrur neɣ ɣer udrar. Ma ɣer ugrur i as-d-yerra, ad t-yebdu imiren s uskikeḍ s yixfawen n yiḍudan-is seg tdikelt alma d ddaw n teɣruḍt-is, netta ad yeqqar ur iḥebbes: « Geccegrur…grur…grur… Geccegrur…grur…grur… » Ma d aqcic, ad t-id-yali yiwen ukeɛkeɛ n teḍsa ur nettfakka ara akk. Taḍsa am tin tneṭṭeḍ, dɣa at uxxam d tirni ad as-serrḥen s teḍsa alma ttrun-d.
19- Tutlayt n ugrud
Yidir ma tnudaḍ fell-as, ɣer yaya-s kan ara t-tafeḍ. Wissen ɣef uɛrur-is ma yella tetteddu, wissen deg yirebbi-is ma yella teqqim neɣ yetturar iman-is ɣef yiri-s. Yal ass tettakk-as timsirin n tutlayt mi yessaweḍ akka tura ad d-yenṭeq kra n yimeslayen meɛna akken kan i ten-id-susruyen yigerdan imecṭaḥ. Tekkat amek ara as-ten-tesseɣti. Tuɣal-as d taselmadt n timawt taqbaylit. Ad as-tini amek i as-neqqar i tɣawsa-a ara as-d-tesken, netta ad tt-id-yini s tmeslayt-nni n yigerdan. Nettat ad as-terr mačči akken a mmi, akka…
?Teddem-d tiḥdert n uɣrum seg ṭṭbeq yersen ɣef udekkan, tenna-as: « Amek i as-qqaren i wa a mmi
!Papa a ya
Ala a mmi, ini-d aɣrum.
Aɣ… Aɣrum.
?Akken a mmi aɣrum. I wagi amek i as-neqqar
Ja… Jaja
Ala a Yidir a mmi, ilaq ad d-tiniḍ iniɣem.
Ini…ɣem. Iniɣem.
Akken a mmi. Ad ibarek Rebbi. Terfed-it-id seg tɣerḍin tessuden-it akk terna tefka-as yiwet n teḥlawat.
Ad tettkemmil akken, yal ass ad as-d-tebder ukkuẓ ar semmus n wawalen. Tesmed wissen acḥal. Memmuc: amdan, fufu: times, lɛafya, ṭeṭṭu: tiṭ, allen, qemmu: imi, aqemmuc, balala: timellalin, ɛeɛɛu, geɛɛuc: ayefki, lellu: idrimen, biccuḥ: uccen, bcibci: amcic, babaḥ: aydi, baɛbaɛ: taɣaḍt, ctaɛtaɛ: aɣyul, diddi: lǧerḥ, tettu: afus, jejju: aksum, qerru: aqerruy, ṭṭaḥ: wwet, ɛemm: ečč, beɛɛu: abeɛɛuc, xucc: ṭṭes, xuxuc: iḍes, mbuwa: aman, susu: seksu, ḥawawa: leḥlawat, ddac, ɛqac: ddu, bubu: ibawen, qaqqa: igumma, qqimac: qqim, mmux: mmet, ḥuḥuc: asemmiḍ, xixic: ammus…
Igerdan d tirni ttaɣen-d abrid-a utlayan n umecṭuḥ, meɛna skudmal ttimɣuren, ttaǧǧan tutlayt tagerdant, lemmden tin n umeqqran. Tutlayt n ugrud d taḥlawant, yis-s i nessedhaw lṭufan, yis-s i t-nesgan, yis-s i d-nesseḍsay imecṭaḥ. Ad yimɣur kan, ad yebdu ifehhem, deg teywalt, nessemras yid-s tameslayt n umeqqran, netta yessaweḍ ad yefreẓ gar snat n tewsatin-a n tutlayt, tin n umecṭuḥ akked tin n umeqqran. Yettuɣal yettissin-itent i snat ɣas ma tura d tin n umeqqran kan iwimi isel, s tin i d-yettarra i kra n win yettutlayen yid-s.
Ula d imeqqranen keččmen deg turart d wawal n yigerdan. Mi ara ɛeddin ad budden mmi-tsen neɣ yelli-tsen taqrurt qqaren-as: « Ldi qemmu, qmec ṭeṭṭu » Ini gren-as taɣawsa-nni taẓidant deg yimi-is.
20- Sentaɣ tisegnit deg sqef, win i d-ineṭqen ad iselqef.
Sentaɣ tisegnit deg dddjaj, win i d-ineṭqen yebɣa zwaj.
Sentaɣ tisegnit deg ṭṭaq, win i d-ineṭqen ad ifelleq.
Sentaɣ tisegnit deg uberbuc tin i d-ineṭqen tebɣa ab…
Sentaɣ tisegnit deg uččenččun, win i d-ineṭqen yebɣa aḥ…
21- Dderzi yeɣli yizi
Di taggara n tefsut ad ffɣen warrac d teqcicin s igran ad d-kksen tiyedrin. Deg ubrid ad teddun ad tent-sseqcaren, ad tetten yiwen yiwen n uɛeqqa. Win neɣ tin ara ifakken asseqcer n yiwen n tyedret ad d-yeǧǧ sin iɛeqqayen ineggura ara iḍegger ɣef lqermud ad yini : « Ǧǧiɣ-ten i ɛeẓrayen .»
Mi ara awḍen s ixxamen-nsen turart ara uraren d tin iwimi qqaren Dderzi yeɣli yizi. Amek i tturaren turart-a ? Yal yiwen ad d-yeddem yiwet n tyedret, ad tt-isseqcer akken ma tella, ad yeg yis-s yiwet n titect n tɛeqqayin n temẓin tizegzawin ara yessers ɣef tɣerɣert tazeddgant. Zemren ad kkin sin, kraḍ, ukkuẓ neɣ ugar n waya n yimyurar. Azɣal d azɣal, izan llan llan, zgan tezzin nnig n yiqerray-nsen. Ihi yiwen yizi ma ires ɣef kra n tirect, d bab-is i irebḥen, ad yawi tirac-nni akken ma llant i yiman-is. Ma ur ɛyin ara ad as-alsen i turart-a i tis snat n tikal.
Kra n tenfaliyin i neqqar zik, amzun nettu-tent tura. 1-2337
?Amek i ixeddem yizem ay amcic