Tullist: Ddayxa
Tullist: Ddayxa 1399
Anzaren-nni
Ddayxa
Lukan ad tili temsizzelt n tlawin tucmitin akken i d-ttilint temsizzlin n tlawin icebḥen d Ddayxa melba akukru ara yawin arraz amezwaru deg wakken tecmet. Akken qqaren: « Ad tessusfeḍ deg-s wala deg
Ɣas akken medden akk ɣef tikkelt gezmen-tt deg rray, ttwalin Ddayxa d tameṭṭut icemten yella yiwen qqaren-as Akli, netta rray-is ahat yeffeɣ i ubrid, yettwali Ddayxa s tiṭ n win iḥemmlen. Qqaren-d: « Ayen idergen ɣef tiṭ idreg ɣef wul », maca Ddayxa d tin i yettwali yal ass s wallen-is, d ul-is i t-yettseggiren ad iḥemmel Ddayxa yal ass ugar n wass yezrin.
Tayri taderɣalt asmi ara tezzi ɣef wabɛaḍ dayen tefra fell-as, ur yezmir ad ixemmem s leɛqel n leɛqel-is, yettxemmim s leɛqel n wul-is yeččan tiyita n tayri ur njebber. Daymi i deɛɛun yimezwura qqaren: “Awer neɛceq deg udɣaɣ”. Adɣaɣ ṣṣifa ulac ma d taẓẓayt ala nettat, win t-iḥemmlen ad t-ittbibbi kra ara tekk tudert-is war ma yenna-d: “Aḥ!”
Ddayxa urɛad teqfil tlatin n yiseggasen deg tudert-is. Tizziwin-is ha-tent-id ttrebbint dderya-nsent deg yixxamen-nsent, taneggarut ɣur-s sin neɣ tlata gar warrac d teqcicin. Nettat mazal-itt deg uxxam n baba-s tettidir d yemma-s Mennun yeǧǧlen ur tuklal kanakken d tilemẓit deg ttrad n tsellullit taɣelnawt n tmurt n Lezzayer. Argaz-is Yidir, baba-s n Ddayxa, yemmut d ameɣras deg udrar n Jerjer. Ayen yellan deg ufus-is, ixdem-it, yewwi-d timunent i yelli-s d tmeṭṭut-is akken ad idirent d tilelliyin deg tmurt-nsent. D aya i yezmer ad t-yexdem, d aɣan-is. Ayen i d-yernan ɣef waya d tilufa n Rebbi. Rebbi yerna-d Ddayxa ɣer twacult-is. Akka i s-yefka baba-s isem, s yis-s yebɣa ad d-yerr isem n yemma-s yewwḍen leɛfu n Rebbi mačči aṭas aya. Yemma-s imi d tahuskayt isemma-as ɣur-s akken ad d-tecbu deg-s, maca nnan-d yimezwura: “Imɣi n ṣṣaba meɛqul” Ihi tlul-d teqcict tewwi-d yid-s ayen i ttagadent teqcicin ad t-sɛunt: ccmata. Lṭufanat akk ttemyaken anzi mi ara d-lalen, ɣur-sen yiwet n ṣṣifa. Maca skudmal yeggam lṭufan, iferreẓ-d wudem-is, yettuɣal d win ara yettawi yid-s kra ara tekk tudert-is. Akka i teḍra ɣef Ddayxa. Tura, temmed, tewweḍ d tameṭṭut, ɣur-s yiwet n tfekka mennu ḥedd-itt.Tiddi-s d talemmast, iḍarren grurzen, taglult taččurant, idmaren ccekḍen amzun ttawḍen, amzur awraɣ am ukbal yewweḍ-as-d ɣer wammas, aglim-is amellal tewwi-t-id ɣer yemma-s. Udem-is ɣur-s sin yiḥricen mgarraden am yiḍ d wass neɣ am tqejjirin n bururu. Qqaren-d agdiḍ-a n yiḍ ɣur-s snat tqejjirin ur ɛdilent ara. Yiwet temmed, telha d tamagnut, ma iṭall ɣur-s ad d-iḍes, ma d tayeḍ ur tewwiḍ ara tejjex, ɣef waya mi ara tt-iṭill amzun yettru yeqqar: “Bururuu! Bururuu!” Ihi, Ddayxa teḍra yid-s am bururu, yefka-as Rebbi kra n wallen d timeqqranin, d tizegzawin am yigenni n tefsut. Maca sser n wallen-is d teqmumes n tqemmuct-is terna-ten ccmata n wanzaren-is. Rsen deg tlemmast n wudem n Ddayxa am win yessentan din tabaṭaṭat tameqqrant nnig ucenfir ufella. “Anzaren n lbaṭaṭa” akka i tt-ttɛayaren, ṭṭfen aḥric ameqqran deg tlemmast n wudem-is, amzun ččan-d deg tlisa n yiḥricen-nniḍen. Tectaq ad d-terfed aqerruy-is am nettat am tlawin-nniḍen, yezga dima yuder akken ad teffer lɛib-is. Allen-is tettent lqaɛa war tawant, amzun tettɛanad ilef yefkan lɛehd ur yeṭall s igenni ma ulac ad tenger ddunit.Ddayxa teqqar deg wul-is: “Anef-as ad tenger ad teglu yis-i, wissen d acu i ixedmen yimawlan-iw n wayen ur nelhi imi d-gliɣ s ṣṣifa am ta assen akken i d-luleɣ”. Tekreh iman-is s tidet, nettat d lemri ur d-mmezgen ara acku teḥṣa d acu n wudem ara s d-yessken ma yella teṭall deg-s. Teẓra lbaṭaṭa-nni yeččan meḥsub akk aqadum-is yezga din alma d lmut anda ara d-yeqẓuẓer seg-s ad yefruri d aɣebbar. D aya i tessaram i wanzaren-is.
Yemma-s n Ddayxa, Mennun akka i d isem-is, teqmumes, tahuski i s-yefka Rebbi tɛedda. Akken i tecmet Ddayxa i tezzyen yemma-s. Ala allen-is tizegzawin i d-tewret Ddayxa sɣur yemma-s, wanag igejduren-nni n wanzaren-is tewwi-ten-id sɣur baba-s. Ɣas akken meqqrit wanzaren-is, baba-s s ṣṣifa n urgaz ur yecmit ara yis-sen, yerna cclaɣem-is izuranen ɣummen cwiṭ deg-sen.
Ddayxa, ala nettat kan i tesɛa yemma-s, teḥmmel-itt nezzeh. Acḥal n lhemm i d-tewwi fell-asmi ara tt-id-ttɛayarent tizziwin-is. Sqaqarent-tt-id teqcicin alma d amnar n tewwurt s yiwen uḥiḥa yeqqaren: “Anzaren n lbaṭaṭa! Anzaren n lbaṭaṭa!” Ad s-d-tsel kan yemma-s tettwejririḥ ad d-teffeɣ deffir n uẓeṭṭa ad tazzel deffir n tteryulat ad tent-tesqaqer. Akka i sent-tsemma i tidak icenfen tawenza i yelli-s. Mi ara d-tuɣal ɣer yelli-s ad tt-tḥell, ad s-d-tfek s wacu ara tedhu nettat ad as-teqqar: “Tifeḍ-tent a yelli, ma yella d tanzarin-inem i d-ttɛayarent ɣur-i fazent, yerna ad timɣureḍ kan ad yimɣur wudem-im nutenti ad d-banent meẓẓiyit”.
Kra n wayen d-tcar Mennun i yelli-is ur yeffiɣ, d tanmegla i d-yeḍran, mačči d temẓi i meẓẓiyit wanzaren n Ddayxa, rnan deg temɣer.
Nna Mennun teskker-d yelli-s akken i ilaq, deg lɛezza, acemma ur tt-ixuṣṣ. Tefka-tt teɣra yerna tewwi-d iman-is. Lxersum ur tufiḍ deg wacu i tt-tɣull. S yiṣurdiyen i tettaɣ ɣef urgaz-is yemmuten d ameɣras ɣef tmurt-is, tefka i yelli-s yiwet n ttrebga igerrzen. Kra n wayen d-tessuter yelli-s yewweḍ-itt. Ala yiwet n temsalt iwimi ur tezmir ara, ur d-as-tufi ara tifrat: Talɣa tameqqrant n wanzaren n Ddayxa. Wa d lamer n Rebbi, mreḥba s wayen i ɣ-d-yefka. S wawalen-a i tettṣebbir yelli-s d yiman-is.
Nna Mennun tbedd ɣer yelli-s akken i iwata. Txemmem ula ɣef uzekka-s, teldi-as amiḍan deg tneẓraf anda i s-tesrusu yal ayyur cwiṭ seg yidrimen-is. Teqqar deg wul-is: “Ad ten-taf ɣer sdat mi ara naweḍ anda ur d-nettuɣal”.
Ddayxa mi d-tewwi akayad n Bak s tezmilt igerrzen tga tizrawin tunnigin deg tesdawit. Ɣer taggara tessaweḍ ad d-tawi agerdas n turagt n tutlayin. D ayen i tt-yeǧǧan ad tuɣal d taselmadt n tutlayt tafransist deg uɣerbaz alemmas.
Kra kkan yiseggasen deg tesdawit ur d-temmuger ugur amectuḥ deg leqraya-s acku Ddayxa d taqcict timegzit, yefka-as Rebbi yiwen uqerruy fessus nezzeh. Tigzi-ines d timezgit, urǧin fell-as iɛedda uzaylal, ɣur-s tiririt yelhan thegga i yal asteqsi. Ugur ameqqran i d-temmuger d tamuɣli n tmetti s umata d tin n yinelmaden n tesdawit wukud teqqar. Iẓri-nsen amzun yettwali kan yiwen n ugman n tfekka n Ddayxa: anzaren-is. Iḥricen-nniḍen ur sen-ččuren ara tiṭ, ad s-tiniḍ dergen ɣef wallen-nsen. D annect-a akk i tt-yerran terra-d ẓẓerb ɣef yiman-is. Tawala n ukkuẓ n yiseggasen i tesɛedda deg tesdawit ur tt-tebḍi d yiwen, teqqim tedder d yiman-is. Ulac ɣur-s ameddakel am teqcicin-nniḍen i d-yefka Rebbi ṣṣifa-nsent tseggem, dɣa ula d tagnit yefka-asent ad ttbeddilent imeddukal akken i ttbeddilent iselsa. Ddayxa meskint, ur tt-id-iṣaḥ ara ad tẓeḍ assaɣen n tdukli d teḥdayin i yettseḥin ad tent-id-afen medden qqiment yid-s, dɣa ula d nettat trewwel fell-asent. Aseklu-nni ines n wafrayen tefres-it akk, i d-teǧǧa ala afurek-nni n lebɣi n leqraya. Afrayen-nniḍen yecban tayri, tagmat, aḥezzeb, aqader, tadukli, aɣiḍi atg… twala-ten amzun sennan-ten medden d tẓwayt tameqqrant, ssaɣen deg-sen times yekkren d aḥǧaǧu, yis-s ẓẓaẓnen ula d itran imi ilizeq-ines yewweḍ s igenni.
Yal iḍ mi ara tɛeddi ad tgen, send ad tt-yawi yiḍes, tafat tensa am leɛwayed akken ur tettwali ara iman-is, dɣa ad d-terr asaru n wass-is yezrin ɣer deffir, tettales-d i tmuɣli n yir tugniwin yerzan timetti merra d nettat. D ayen n diri i yezgan kan. Tikwal tettargu allen-is ldint teqqar: “Lufan imdanen s umata ttaken azal mačči i ṣṣifa maca i lxedma, i tmussni, i kra n wayen yezdin imdanen ur ten-ibeṭṭu, talfi tuklal tudert ad tt-nidir”. Mi ara tfakk target-is ur netteffeɣ tettuɣal-d ɣer tidet-nni tarẓagant s yiwet n nnehta taɣezzfant i d-yessefhamen akken i ilaq ṭṭiq ideg tella ddayxa.Tettezzem deg zzman d wayen akk yuran fell-as, maca urǧin teqḍiɛ layas, dɣa teqqar: “Mazal lxir ɣer sdat, yiwen wass ad d-rreɣ ttar deg wayen akk yexdem deg-i wakud”.
Ddayxa tezdeɣ d yemma-s deg taddart Tawrirt anda i d-teldi allen-is i tikkelt tamezwarut a-t-ah krad tmerwin n yiseggasen aya. Txeddem deg uɣerbaz alemmas ameɣras Ɛmiruc deg temdint Tazerrajt iggugen ɣef Tewrirt azal n temrawt n yikilumiṭren. Akken ad taweḍ ɣer wadeg n umahil tettaṭṭaf tal tanezzayt aṭaksi. Trekkeb deg tkerrust n Muḥend Akli, yiwen n yilemẓi n taddart-is. Imeddukal n lxedma ama d iselmaden neɣ d tiselmadin ttbanen-d akka ḥedqen, ttqadaren-tt. Maca teḥṣa rwan taḍsa deffir-s, srusun-d anzaren-is d asentel n uqesser n kra n teswiɛt. Nettat telha-d d ccɣel-is i txeddem seg wul-is. Inelmaden ɣas gan am yimdanen-nniḍen, ssnen ad gen amgirred gar uselmad ixeddmen akken ad yali uswir-nsen, aselmad i ten-ifehmen d win yekkaten kan ad iɛeddi wakud. Massa Ddayxa ssersen-tt yinelmaden-is deg terbaɛt tamezwarut, tin yettnadin ad issinen. Dɣa azal ameqqran n yiwellihen-is n yal tamsirt issettu-asen talɣa n wanzaren n tccixt-nsen. Uɣalen nnumen-ten. Dehhun-d kan deg wayen i ten iceɣben: leqraya-nsen.
Yal ass mi ara tekker ad truḥ ɣer Tzerrajt ad texdem, tettṣubbu ɣer tlemmast n taddart-is Tawrirt anida i tettaf aṭas n yiṭaksiyen derren din, ttrajun wid ara awin. Ddayxa seg wasmi tebda amahil tetteddu kan deg yiwen uṭaksi, win n Muḥend Akli. Ma, tal tikkelt d netta i tferren gar amayendin n yinehharen, tella ssebba. Teḥmmel ad terkeb aṭaksi n wakli neɣ Bakli akken i s-ssawalen yimeddukal-is. Mi ara tali ɣer daxel n tkerrust ad teqqim deffir ad teṭallay ɣer lemri yessexdam unehhar ad yettwali d acu i iḍerrun deffir-s. Ddayxa tettwali udem n wakli ɣer lemri-nni yettaḍsa-as-d, nettat diɣ, mačči am leɛwayed-is tesrusu aqerruy-is, tettarra-as-d taḍsa. Yal yiwen itett wayeḍ s yiwet n tmuɣli talqayant almi ur ttakin ara akk i ubrid, amzun mraw n yikilumiṭren d amecwar wezzilen.
Wissen d acu akka yeḍran d Ddayxa? Mačči am yimdanen-nniḍen i tettwali Muḥend Akli, amzun yella kra n wafud i tt-ijebbden ɣur-s; tal tikkelt ara t-id-temmager yekkat wul-is abedayer, amzun ibeqqu ad d-yeffeɣ seg yidmaren-is. Meskint teɛder iman-is, ur tenwi ara yiwen wass ad s-teḍru akka: yedla-d ɣur-s waṭan n tayri. Aṭan-a tebɣa-t, urǧin yerza-d uḥulfu am wa ɣur-s, ur t-tessin ara, teḍra yid-s am tin yeffuden teswa. D yiwet n tnufli tamaynut, tusa-d am temhersant ad teṭṭef tafekka-s. Taḍsa-nni i tectaq kra n wussan uqbel tuɣal tezdeɣ imi-s. Ad s-tiniḍ mɣin-as-d wafriwen, tettafeg deg yigenni n tumert.Ula d yemma-s Mennun tfaq-as tbeddel, tugad ma yella d acu i tt-yuɣen imi texdem kanakka yelli-s tezwi fell-as aɣebbar n leḥzen-nni i yezgan yal ass. Tuɣal teldi-d tawwurt n wul-is akken ad s-tanef ad t-yekcem lferḥ ur tennum. Tenṭeq ɣur-s yemma-s ur nesbir tenna-as: “Yak ur tehlikeḍ ara a yelli?
Xaṭi a yemma, kkes aɣilif, tazmert-iw tgerrez.
Ttwaliɣ-kem mačči am umayna, anyir-nni inem yezgan yekres yuɣal yekkes-as ukras, d taḍsa i d-yerzan s udem-im.
Ih a yemma, bɣiɣ ad tbeddel fell-i, ɛyiɣ seg leḥzen.
-Ih a yelli, ula d nekk ferḥeɣ nezzeh mi kem-ttwaliɣ tettaḍsaḍ. “Ttu lhemm ad kem-yettu” akken yeqqar win”.
Nna Mennun ur telli d taɛeggunt, ula d nettat tɛedda-d syin. Tfaq yella win i ibeddlen akka tudert n yelli-s maca terra iman-is am tin ur neẓri, teǧǧa-tt ad d-tekkes seg ddunit-is ur tt-nqal cwiṭ n lferḥ i tuklal.
Lferḥ-nni i d-yerzan ɣer Ddayxa ur yessaweḍ ara ad issufeɣ ɣef tikkelt leḥzen-nni i d-yufa izdeɣ deg-s, yeggra-d cwiṭ yerna d win yestufan, yeqqim-d ad s-d-yesmektay amek i iga wudem-is, d acu-tt tɣawsa-nni yeṭṭfen talemmast. Imiren-nni kan ad tuɣal ɣer yir axemmem, win i s-yettarran ddunit-is akk d taberkant am tgerfa yersen ɣef tirect n tẓuẓant deg tlemmast n yiḍ n dujenber. Asirem-is ifeččel, tugad azekka am teqcict yugaden tteryel n tmucuha. Teqqar deg wul-is: “Wissen amek i iyi-d-yettwali Wakli, ḥṣiɣ tamuɣli-ines ḥninet, temgarrad aṭas d tin n yimedɣal maca yiwen deg ddunit-a ur yezmir ad yidir tudert-is akk d tmeṭṭut yesɛan inzer am wayla-w, d awezɣi”. Nnhati ta deffir tayeḍ gezzment axemmem-is aɣezzfan.Yettfakka warmuy-is (monologue) s wawal-a: “Ulac aɣbel ur nesɛi tifrat”. Aɣbel n Ddayxa iban am lemri d anzaren-is d wamek igan. Tifrat iɣef tettnadi d amek ara tuɣal am teqcicin-nniḍen, tid rran wanzaren-nsent qmumsent, cebbḥent, ttiqint seg sser, mačči am nekk rran-iyi d tucmit, d tin iɣef rewwlent wallen, d tin yemɣunfan. D yir ddunit. “Maca yella ttawil, ttawil yella” i teqqar i yiman-is.
Muḥend Akli d yiwen n yilemẓi urɛad yessaweḍ tlatin n yiseggasen deg tudert-is, netta d Ddayxa i ihemmel s tuffra d tizziwin. Ula d netta iga tizrawin tisdawanin, ɣur-s agerdas n turegt n tutlayt taɛrabt.Ɣur-s tazmert ad imahel deg yiɣerbazen maca yefren tanhart, seg wasmi yella d amecṭuḥ iḥemmel-itt almi i tt-yerra d tawuri-s, yis-s yettawi-d aɣrum-is. Yeqqar deg wul-is: “Lufan mačči d tanhart ur ttissineɣ ara Ddayxa”.
Yiwen n wass n yebrir, Akli yessaweḍ-d Ddayxa almi d tawwurt n uɣerbaz tenna-s: “Raju-iyi, tura kan ad d-uɣaleɣ”. Tekcem ɣer uxxam n tedbelt n uɣerbaz, tura isem-is deg umuɣ n yiselmaden i igan asunded teffeɣ-d. Sdat n tewwurt tufa-d Akli yettkeyyif agaru n Rim yettraju-tt.
Ass-a d ass-inek, nekk d timessindedt, ulac ixeddim, kečč aṭas aya i d-ɣriɣ deg wallen-ik tettnadiḍ ad d-teɣli tegnit am ta. I d-as-tenna.
Aḥeqq Rebbi ar d tidet, ur ufiɣ ara amek ara m-in-iniɣ ɣur-i tesɛiḍ azal annect-ilat, a-t-an tifeḍ-iyi, d kemm i d-igan asurif amezwaru.
-Ula d kečč ur txusseḍ ara, s taṭṭucin-ik i iyi-d-theddreḍ imi k-in-ttwaliɣ ɣer lemri n tkerrust.
D tidet d ayen yellan, ihi ini-iyi-d d acu i m-in-qqareɣ.
Ass-a ad neɛnu takwat idergen ɣef wallen n widak akk nessen, din ad iyi-d-tiniḍ akk s yimi ayen i iyi-d-teqqareḍ s wallen-ik tuḥricin.
Kkan s yiwet n tḥanut uɣen kra n wučči d tissit d tẓidanin, ṭṭfen abrid n Tala n Wudi i d-izgan deg yiwet n teẓgi send ad tawḍeḍ ɣer tizi n Tirurda. Mi wwḍen ɣer din, ddan ddaw n yisekla n ukerruc n teẓgi-nni almi i d-ɣlin deg yiwet n talmat. D yiwen wadeg iwimi d-zzin yisekla, d tamrijt yeččuren d rrbiɛ d yijeǧǧigen. Aman ggten, igdaḍ seg yal zzin ččewččwen-d seg tal tama. Kra dagi akk yeqqar-aɣ-d deg tsemhuyt n tefsut ideg nella. Tafsut d tallit n tayri n kra i d-yexleq Rebbi. Dɣa Ddayxa d Wakli d ayen yellan gar-asen i ten-yewwin ɣer din ad mlilen akken ad myussanen ugar. Tawrirt d taddart meẓẓiyen, myussanen akk yimezdaɣen-is. Akli d Dayxa d arraw n yimeɣrasen i sin. Dda Yidir baba-s n Ddayxa d Dda Ɛacur baba-s n Wakli d imeddukal n ttrad n tsellullit taɣelnawt, akken i mmuten deg udrar n Jerjer send ad tefru s kra n wayyuren kan. Nna Mennun yemma-s n Ddayxa tessen Nna Ṭawes yemma-s n Wakli yerna ttemyekcament. Zwaren-d deg wawal s usmekti n yimawlan-nsen send ad d-uɣalen ɣur-sen: “Teẓriḍ ttḥareɣ ad yali wass akken ad d-kkreɣ ad kem-awiɣ deg tkerrust-iw s ixeddim-im. I d-as-yenna Wakli.
Ula d neck, kra n wuḍan ttawiɣ-d tafat s wallen-iw, ulac ddqiqa n wakud-iw ur d-tɛedda tugna-inek s yimi-k yettaḍsan, amer ttafeɣ ur teṭṭixir ara akk deg lexyal-iw. I s-d-terra Ddayxa.
Ihi tḥemmleḍ-iyi?
Ah ay Akli ma ḥemmleɣ-k? Awal-a “ḥemmleɣ” drus n wazal i yesɛa deg wakken i k-ḥemmleɣ aṭas aṭas, ilaq i d-yennulfa wawal ijehden ugar wa.
Ula d nekk, lufan ad twaliḍ acḥal i kem-riɣ.
I sin yid-sen qqimen s tuẓẓla n yiḍarren wa ɣef yiri n wa ɣef rrbiɛ n temrijt. Uqbel ad ifakk awal i s-yenna ijbed-itt-id ɣur-s netta yeṭṭef-itt-id ddaw n tɣerdin, nettat tefka-as lebɣi, tessenda ticenfirin-is tizeggaɣin am usisnu i tid n Wakli. Qqimen akken ddaqqes yal imi amzun yelseq deg wayeḍ. Akli mi iḥulfa anzaren-is rsen ɣef wanzaren n Ddayxa iruḥ leɛmer-is, yesraffeg s igenni wis sebɛa, amzun d ayen-nniḍen yugaren aya i d-yeḍran yid-s. Ticenfirin ssudunent taqemmuct n Ddayxa iwimi yessuhel leɛqel, ifassen n wakli slafayen i tebbucin yettnadin ad ǧǧent llal-nsent seg wakken i d-beddent. Rnan ddaqqes akken, uɣalen msebran-d yal yiwen seg wayeḍ amzun amrar-nni n tayri i ten-yurzen d ssnasel n wuzzal. Yerna ilaq ur ttɛeddayen ara i kra n tlisa akken yenna umedyaz deg usefru anda i d-tenṭeq yiwet n teqcict tenna i win teḥmmel:
“Ax tibbucin slef-asent
Ticenfirin ssuden-itent
Nnig waya ad d-yeɣli yiḍ”.
Ma yella tebder-d awal “iḍ” deg tseddart n usefru-a, ur d-teqsid ara iḍ i d-iteddun maca iḍ-nni amezwaru mi ara d-teddu d tislit s axxam n win ara yuɣalen d argaz-is. Ssaɛa uqbel i d-tetteffeɣ Ddayxa seg uɣerbaz ṭṭfen-d abrid n tuɣalin s taḍsa n tidet yeččuren d tayri. Msewɛaden ad d-bernen ɣer temrijt-nsen deg wussan i d-iteddun.
Akli mi yuɣal s axxam d yemma-s i t-yemmugren teldi-as-d tawwurt
Twala-t ibeddel, mačči d win tessen yettarran kullec ɣer daxel ama d lferḥ ama d lqerḥ. Tikkelt-a ur yezmir ara ad yeffer addad ideg yella. Lferḥ n tayri yerna aḥtut. Tiyita n tayri i s-d-tefka Ddayxa tessenguga-t akk amzun teshucc-it akk almi t-terra d wayeḍ, yeɛreq i yiman-is. Nna Ṭawes ur tesbir ara, tebɣa ad teḥṣu d acu akka yeḍran d mmi-s ɣas ma tekkes aɣilif mačči d ayen n diri, maca d ayen yessefraḥen nezzeh. Annect-a d udem n Wakli yettaḍsan i t-id-isbegnen, yerna urǧin t-twala deg waddad am wa anagar ass-nni i d-yewwi ikayaden-is n bak akk d turegt. Lferḥ n tikkelt-a d win izaden, mazal tiẓeḍt n yicenfirin n tqemmuct n Ddayxa ur tekkis ara deg ddehn wakli.Yemma-s truja-t ad d-yuɣal d mmi-s tessen winna yeṭallay s igenni, issenhaz aqerruy-is, yettecmumuḥ irennu. Mi d-yekcem ur tesfuḥ ara tariḥt n tesmem maca tettwali-t amzun yesker. Tenṭeq ɣur-s tenna-s: “Ɛni teswiḍ-d ay argaz imi ur temlikeḍ ara iman-ik?
Ih a yemma swiɣ-d maca mačči d aman n tẓurin ixemren yettarran amdan ur yettayal ara deg yiman-is, swiɣ-d aman n Tala n Wudi yeččuren d tayri…Tegzem-as awal tenna-as:
Buuh! D acu-tt tala n yetri i ɣ-terniḍ akka?
Mačči itri a yemma, tayri, tayri… Iɛedda ad s-d-ifek tabadut n wawal-a yuɣal yeẓra i yiman-is kan i yettmeslay, yekker isseshel fell-as tamsalt yenna-as:
D ayen a yemma ufiɣ-d tin ara yidiren yid-i ayen i iyi-d-yeqqimen deg tudert-iw. Ɣas ma segmi yebda awal i yettfelsif yid-s tefhem-it. Terfed yiwen uslilew issezɣaben aglim.
Anta akka a mmi, ini iyi-d wi tt-ilan ad lseɣ tiṣebbaḍin tura ḥḥah ad ruḥeɣ ad k-tt-id-xeḍbeɣ. Nnig n temrawt n yiseggasen i ttrajuɣ yiwen n wass am wa. Ikukra abrid amezwaru yuɣal amzun yeffi-d ɣef tikkelt.
Ddayxa a yemma, yelli-s n Dda Yidir At Wulmu ameddakel n baba, yelli-s n Nna Mennun. Mazal ur ifukk ara awal tɛeyyeḍ s ṭṭelq n ugerjum-is.
D acu-t? Fukkent akk teqcicin almi d-teɣliḍ deg m wanzaren n lbaṭaṭa?
……… Imiren yeqqim yeddhec, awal ur t-id-yuli ma d nettat tugi ad teḥbes deg lehdur d lemɛayrat deg Ddayxa.
Yuɣ lḥal, akka i s-yenna wuccen: “I mecṭuḥeḍ a ddunit i meqqreḍ ay aqerruy-iw”, ulac tin ad d-yeɣlin d tislit-iw ala ddayxa n At Wulmu. Anzi-a yuɣ-d aẓar seg yiwet n temɛayt i d-qqaren yimɣaren. Yiwet n tikkelt deg uɛerqub-nsen yella yiwen n umeksa yeksa kra n wulli d yizamaren. Yeqqim isenned ɣer lǧedra n yiwet n tzemmurt yetturar, ireǧǧem yiwet n tmadaɣt yellan sdat-s s yiẓra yemmden. Lexber kan iǧelleb-d yiwen wuccen seg tmadaɣt-nni irewwel yeskiɣwiw. D yiwen udɣaɣ i t-imeknen deg tlemmast n uqerruy-is. Uccen n twaɣit d agaber i d-igubber ad s-yečč yiwen n yizimer. Mi yewweḍ ɣer tiɣilt, yeḥbes yenna-as: “I mecṭuḥeḍ a ddunit i meqqreḍ ay aqerruy-iw. Yuqa anda ara d-teɣli teblaḍt i d-idegger umeksa almi d tres ɣef uqerruy-iw”.
Annaɣ a mmi amzun d lxir-ik, wehhi-d kan ad d-teddmeḍ, tin i iyi-d-twellheḍ ur d-teqqar ara ala. Ur ifut ara lḥal, tzemreḍ ad tbeddleḍ rray. Ruḥ tura sgunfu, azekka ad yexdem Rebbi ttawil….
Tesliḍ a yemma, nekk ad m-d-iniɣ yiwen wawal: d Ddayxa neɣ tissulya-w ad tebṭel, yerna ur d-tḍerru ara akk ma mačči d nettat.
Iṣṣeɛṣṣeɛ tawwurt deffir-s yeffeɣ s zzɛaf. Tikkelt-a, yemma-s tekkes aɣilif, tceyyeɛ-it srid ɣer tberna tamezwarut ad d-yuɣal ur iɛeqqel ara abrid-is.
Ddayxa d Wakli ttemwalin mi ara tt-isserkeb deg tkerrust-is yettawi-tt ad tesɣer. Maca mi ara mmcedhin, acḥal d abrid i d-teɣli tegnit, ttuɣalen ɣer teẓgi n Tala n Wudi iwimi fkan isem “Adeg n tayri-nneɣ”, ttɣimin din ur s-ttakin i wakud yettɛedday. Awal gar-asen yettezzi ɣef yimira, amek i llan, d acu i ixeddmen deffir n umahil n yal ass. Ttmeslayen diɣen ɣef uzekka-nsen. Asentel i ten-iceɣben deg sin ɣas ma yal yiwen deg-sen ala fell-as i yettxemmim maca yeqqim yeffer-it deg wul-is d timlilit i d-yettilin gar-asen ma ad tuɣal d tunṣibt neɣ d tiqecmaɛt kan. Ddayxa ur tezmir ara ad d-tebder nettat awal ɣef lexḍubegga-ines, yerna deg tmetti taqbaylit tilawin ssusument, ur sɛint ara awal deg temsalt-a n tissulya. Ihi tettraju Akli ad d-yebder ayen yellan yugar akk ayen tedder yagi imi taluft-a d ayen ara tidir sya d afella. Akli yeṭallay-itt ɣer wallen-is tizgzawin s yiwet n tmuɣli yeččuren d tayri n tidet yenna-as: “Teẓrid ala kemm i ḥemmleɣ a Taddexduxt-iw.
Ẓriɣ, ula d nekk ala kečč i sɛiɣ. I s-terra s yiwet n taɣect yettergigin acku teḥṣa d acu i iteddu ad s-d-yini nettat ur thegga ara iman-is i yiwen n yisalli am wa.
Ihi, imalas i d-iteddun, yemma ad n-tas s axxam-nwen ad kem-id-texḍeb i mmi-s.
Anwa akka mmi-s? I s-terra s udhac.
Am wakken ur tessineḍ ara yemma. Yemma am yemma-m, tal yiwet tesɛa-d yiwen. Mennun turrew-d Ddayxa ma d Ṭawes turew-d Akli. Akli yeḥmmel Ddayxa, yebɣa ad yebḍu iseggasen ineggura n tudert-is yid-s. Tura tebɣiḍ ad m-d-geɣ unuɣ ɣef lkaɣeḍ akken ad tegzuḍ?
Akli ihedder nettat tleddi deg yimi-s d warquqen-is izegzawen. Ur tezmir ara ad teffer lferḥ i d-yettdeggir wudem-is. Imeṭṭawen n tnufli sserḥen-d d tiregwa ɣef leḥnak-is ixuxiyen. Deg yimir-nni tettu akk anzaren-is. Mi i tesla s yimeẓẓuɣen-is i wulɣu-a n tayri temmeɣ ɣef Wakli tekker tessuden-it deg yimi, deg wanzaren, deg unyir, ur teǧǧi aḥric n wudem-is. D tagi i d tirit-s i Wakli mi i s-yessuter ad tuɣal d tameṭṭut-is.
Deg ubrid mi tetteddu ad tuɣal s axxam ur tefhim ara akk d acu akka i d-yeḍran yid-s. Kecmen-tt-id sin wafriyen d inemgalen: tanufli d tfuɣalt. Tanufli i d-yedlan fell-as d tin i ttḥulfunt merra teqcicin i d-xeḍben wid i tent-iḥemmlen. Ma d tafuɣalt terra-tt am wakken d kra i tt-yeskuffuren, iḍaq nnef-is, lferḥ-nni i d-immargen fell-as isfeḍ-it leḥzen-nni i tt-yeṭṭafaren am tili seg wasmi i tfaq s wanzaren-is amek i gan. Ar tura tettewhem amek akka i tt-yeqbel Wakli ad tuɣal d tameṭṭut-is alamma d lmut. Ɣef waya i d-qqaren tayri d taderɣalt, iqmec Rebbi allen ɣef kra n urbaɛ, Akli yedda-d gar-asen. Medden sserwalen-ten wanzaren-iw netta amzun d tameṣmart n wuzzal i d-ijebbed ddkir. Ula d inaragen d yicenga n twacult-is ur ttamnen ara s tyuga ur iqebbel leɛqel ad temlil. Ad s-inin mebla ccek d iḥeckulen i s-tessečč m wanzaren i Wakli akken ad tt-yaɣ, tesderɣel-it yis-sen almi yuɣal ur yettwali ara udem-ihin n ṣṣifa tawellahit. Ula d yemma-s ur tumin ara yiwen wass ad d-asen medden ad d-xeḍben yelli-s mi s-tenna Ddayxa ad theggi iman-is i yimalas i d-iteddun ad d-terzu ɣur-sen twacult n Dda Ɛacur At Yiɣil. Ula d nettat ikcem-itt win akken ikecmen yelli-s, ad tettru neɣ ad teslilew. Teqqim deg yiwen umkan amzun yewwet-itt bukerraɛ, teggugem am yisɣi awal ur tt-id-yuli. Tenwa d targit i tettargu, tettraju melmi ara d-taki seg yiḍes akken ad uɣalent temsal akken llant seg zik. Ddayxa tuki, temlek iman-is, teḥnec-d yemma-s, tẓeyyer-itt-id ɣur-s s ugejdur n tezmart-nni i s-yefka Rebbi, tessuden-itt acḥal d abrid nettat teqqar-as: “D tidet a yemma yelli-m ad teddu d tislit… D tidet a yemma yelli-m ad teddu d tislit…Wissen acḥal n tikkal i d-tules i tefyirt-a.
Aya lxir-nneɣ, iṭall-d Rebbi ɣur-neɣ. I s-tettarra yemma-s, tiregwa n yimeṭṭi n lferḥ uɣent-d leḥnak-nsent yettmecruruqen i tafat n wass.
Lferḥ n Ddayxa yekka ayen itekk yifeṭṭiwej mi ara t-id-issusef uqejmur ireqqen deg lkanun mi ara t-ismenteg walebɛaḍ. Aɣilif-nni i tt-yennumen ibren-d ɣur-s, tikkelt-a yegla-d s wafud isseḥzanen idurar. Dɣa kra itekk wass nettat teqber, tḍaq amzun d kra neɣ kra i s-iweḥlen deg ugerjum-is, ur iṣṣubb ur yuli. Segmi teḥṣa Akli mačči d askeɛrer i t-id-yewwin ɣur-s, d argaz n wawal, dɣa tedhec cwiṭ, tenwa yiwen seg yirgazen akk n taddart-is ur d-ittqerrib ɣur-s acku tilawin am nettat iɣelli-d bur fell-asent, ttidirent iman-nsent alamma tfukk temẓi-nsent, fukken wussan-nsent. Ddayxa tga am tsureft n ulugen, ad tebḍu tudert-is d Wakli, maca d acu ara s-tfek? D acu ara d-yaf deg-s? Ala anzaren. Ad yejwej mačči d tmeṭṭut, ad yejwej d wanzaren. “Waah! Gulleɣ yerna mačči s limin ḥanet d ttar ar t-rreɣ deg ddunit-a i iyi-icenfen tawenza, tefka-iyi-d terna-iyi-d s wacu ara cemteɣ, s wacu ara tirẓig tudert-iw” Akka i teqqar yal ass. Axemmem i itezzin deg uqerruy-is seg zik, d win i s-d-iqqaren: “Aɣbel-inem ɣur-s tifrat, d kemm kan i yestehzan wanag zik d tura mačči kif kif, tasnajya texdem yiwen usurif ɣer sdat annect-ilat. D amsuji yettcelliḥen ara m-d-yefken tahuski tuklaleḍ mi ara m-iseggem lbaṭaṭa-nni inem i kem-icemten, wanag anyir-im, allen-im timeqqranin tizegzawin, taqemmuct-im tamecṭuḥt am duru yeflan, acebbub-im awraɣ am ukbal, ulac tid i ten-isɛan”. Aɣbel-is deg tidet d Akli ugar n wanzaren-is. Tebɣa ad tt-id-yaf akken i tettargu iman-is tella, deg wudem mačči d tacriḥt-nni n uksum yeččan akk aqadum-is maca kra n tanzarin yeqmumsen, yeddan akken i ilaq d yigman-nniḍen. S ṣṣifa am ta tezmer ad tekki s uzday n lqedd deg temsizzelt n tullas icebḥen; arraz amezwaru yiwet ur s-tettekkes.
Dayen tegzem-itt deg rray, tuɣalin ɣer deffir ulac. Ula d yemma-s taɛzizt i tt-id-isɛan ur tt-tgir ara deg lbaḍna-s. Tṣubb snat n tikkal ɣer Bgayet twala-d yiwen n umazzag n tesnajya n ucelleḥ akken ad d-yedhu d wanzaren-is. Tikkelt tamezwarut d lehdur i s-yehder ddaqqes, yefka-as-d kra n yiseqsiyen bḥal: Ma yella s lebɣi-s ara texdem tamhelt-a? Ma ur tneddem ara? Ma yella ad teqbel ṣṣifa-nniḍen? Ɣer taggara n temlilit-nsen yenna-as: “Ccɣel-a d ayen isehlen maḍi”. Yefka-as-d umsuji asihar i wass n umhad n yimalas aneggaru n wayyur n yulyu.Ddayxa theyya-d iman-is aṭas aya. Taswiɛt i tefren teɣli-d deg yimuras n unebdu acku d taɣezzfant, tezmer ad texdem amayendin n lecɣal yerna ad ten-tfakk akk. Nettat ala yiwen n ccɣel i d-tger deg uqerruy-is, icɣeb-itt, yehma-tt, yerwi-tt, yessufeɣ-as leɛqel, ala fell-as i tettxemmim: tamhelt n wanzaren-is.
29 yulyu d ass n tidet, yugar ass n tlalit-is deg ccan, mačči aṭas n wakud i s-d-iggran ad d-yaweḍ. Ddayxa ikcem-itt yiwen n lḥir ur tezmir ad d-tessefhem acku urǧin tbeddel anzaren-is. Teḍra yid-s am wakken ɣaḍen-tt cwiṭ. Tewwi-d abrid yid-sen ugar n tlatin n yiseggasen. D tamuɣli n tmetti i d ssebba n waṭas n tlufa wanag nettat tennum-iten. Maca mi ad d-temmekti ayen i s-d-uǧǧwen n wurfan d timuɣbent, tenna: “Hdak! Anef-asen ad sahlen ur ten-ttwaliɣ ara sdat-i mi ara ṭilleɣ lemri. Anef-asen ad nfun seg wudem i iyi-irran d lemɛayrat ur d-ssasiɣ s lecɣal-iw, wanag tidak stahleɣ-tent.
Ass n 27 n wayyur yulyu tenna i yemma-s ad truḥ ad tesɛeddi kra n wussan n yimuras ɣer tmeddakelt-is Zwina, tin akken yeɣran yid-s deg tesdawit. Akka i teskiddib i yemma-s assen akken i teqqar deg tesdawit, tettzuxxu-as ɣur-s aṭas n tmeddukal. Nettat meskint ulac ɣur-s ulamma d yiwet ad s-teḥku leɣbayen-is. Tikkelt-a diɣen teskaddeb ɣef yemma-s, mačči ɣer tmeddakelt-is ur nelli wuɣur ara truḥ maca ɣer yiwen n sbiṭar amecṭuḥ iwimi qqaren “Asirem” anda ara texdem tamhelt n ucelleḥ n wanzaren-is.
Deg temliliyin timenza d yimsujiyen tella-d lxedma n uheggi ama n leɛqel n tmuḍint ama timsal-nniḍen yerzan tadbelt. Sseknen-as-d ula d tugna n wanzaren ara tesɛu sya ɣer sdat. Ma neserwes-iten d wid i s-d-yefka ugama ad ten-naf mgarraden aṭas. Tanzarin timaynutin meẓẓiyit azal n mraw n tikkal ɣef yiqdimin, widak iwimi ara tini awer timlilit yid-wen.
Imsujiyen fukken amahil-nsen, ur qqimen ara aṭas fell-as. D yiwen n ccɣel i isehlen maḍi. Ddayxa teẓẓel tinegnit ɣef wussu n yiwet n texxamt n sbiṭar-nni amecṭuḥt, talemmast n wudem-is tɣumm s uceṭṭiḍ amellal. Tuki-d seg ssikran i tt-ssekren maca tuɣal ɣer yiḍes, akka i s-yelha, ljerḥ iḥellu zik mi ara igen bab-is. Mi d-tuki tettu akk iman-is anda tella, tuɣal tferreẓ timsal cwiṭ cwiṭ almi i d-temmekta d acu i tt-id-yewwin ɣer din. Ɣer lemri yedlen lḥiḍ i tt-id-iqublen twala iman-is, maca ayen akken i tebɣa ad t-tẓer yeffer s ubeḥnuq amellal i d-yezzin ɣef wudem-is d uqerruy-is. Leɛmer i tḥar ad twali anzaren-is am wassen maca tugad yiwet n tugdi ur tefhim ara akk. Akken yebɣu yili lḥal dayen, tekkes aɣilif acku teḥṣa teǧǧa ɣer deffir kra seg timmad-is. Tegzem timiḍt d Ddayxa-nni i d-yeddren ar ass-a. Tlul-d Ddayxa tamaynut, Ddayxa ara yecbun tura tullas-nniḍen neɣ ad tent-tif maḍi, tfukk Ddayxa-nni yettarran iman-is deg ṭṭarf, tin ur nesɛi nnuba sdat n tteryulat n tlawin, tin yettɣimin d taneggarut alamma ɛeddant akk tiyaḍ. Ma d tura lqedd-is ad yezdi, tamuɣli-s ɣer wallen n win neɣ tin ara d-yeṭillen ɣur-s, tfukk tudra n wallen, dayen.
Axemmem-is ameqqran i d-ittezzin fell-as war ɛeggu d tasedmirt n wid i tt-iḥemmlen s tidet am yemma-s neɣ Akli. Tamuffirt i sen-d-thegga tɛedda tilas, teḥṣa ad s-ferḥen akken tefreḥ nettat, maca skudmal ur yekkis ara uɣummu ɣef wanzaren-is mazal ur tethenna ara.
Zrin kra n wussan, Ddayxa tettuɣal-itt-id tezweɣ n wudem-is ɣef waya i yerfed ṭṭbib rray ad s-yekkes aceṭṭiḍ-nni amellal yedlen udem-is. Igezzem-it-id s lemḥadrat s temqessin netta ihedder i tmuḍint am wakken d yelli-s tamecṭuḥt: “Ur ttagad, tura ad m-kkseɣ akk ayen yesburen anzaren-im, tura ad ten-twaliḍ, ḥṣiɣ ad m-d-zgen deg lxaṭer”. Lehdur akk i s-yeqqar tejɣem-iten am waman mi ara teffad, ssedhan-tt almi i d-tufa iman-is mebla kra iɣummen udem-is. Teṭall ɣer win n ṭṭbib twala-t yecmumeḥ-d, d ayen i isneqsen cwiṭ seg uɣilif-is. Iweddeɛ-as umsuji s leɛqel lemri, udem-nni daxel-is yettẓiẓi-d ɣur-s cwiṭ cwiṭ almi d-yewweḍ azal n ɛecrin n yiṣenṭimen sdat-s. Mi akken i twala iman-is, imi-s yeqqim yeldi yettaḍsa, allen-is cerɛent teddunt d imeṭṭawen n lferḥ. Temmeɣ ur tuki ɣef ṭṭbib-is tessuden-it deg leḥnak, deg unyir acḥal d abrid nettat teqqar tettales-as i wawal: “Tanemmirt a ṭṭbib! Tanemmirt a ṭṭbib!”
Lemri-nni iɣef trewwel seg wasmi i d-tekker yuɣal ur yeṭṭixir ara fell-as, teṭallay deg-s mebla ɛeyyu. Ad s-ɛerqent kan ad t-id-terfed ad tesmuqel deg wudem n tin i d-yettaḍsan ɣur-s. Teqqar: “Ahat d targit i ttarguɣ, ad d-akiɣ kan seg yiḍes ad waliɣ widak yezgan deg tlemmast n wudem-iw ṭallayen-d ɣur-i s ujqejqej. Din din ad d-terr i yiman-is: “Mačči d targit i tettrguḍ a nneya, cwiṭ-nni n tanzarin yeqmumsen rnant deg ccbaḥa i wudem-im, d ayla-inem, ma d igejduren-nni i tɛebbaḍ azal n tlatin n yiseggasen dayen ddan d yiḍelli.
Temmekta-d assen i d-usan yimawlan n Wakli ad tt-xeḍben d wass n uɛeyyen-is. Sin wussan-a ɣazen takwat i lebda deg wallaɣ-is, ur tezmir ara ad ten-tettu. Imeɛraḍen ggten, kra n win yettilin i Dda Ɛacur n At Yiɣil ddan-d d iqeffafen ad fken tiẓri. Akka i dlɛada, win iwalan tislit ad s-ikemmes, ad s-yefk ayen i s-d-tefka nneya-s. Ttemɛanaden yerna kkaten ad d-sbegnen iman-nsen sɛan, ɣef waya yal wa ittak-d ugar n wayeḍ seg yidrimen ɣas ma rqiqet liḥala-s. Akka i d taqbaylit. Llan yinebgawen n twacult n Wakli rnu wid n Ddayxa n twacult n At Wulmu, yeqqim uxxam yeggemgem seg lɣaci. Ass-nni n uɛeyyen-is tesres-is gar wussan i tɣucc akk, ur ten-tettawi ara deg wul-is acku ǧǧan-d deg-s ccama. Ckika irgazen inebgawen, wanag tilawin ulac d acu ur d-ǧǧint ara i temɣart n Ddayxa: “Amzun negrent teqcicin mi teddumɣeḍ ɣef wanzaqen-ihin, deg tmeɣriwin ur tezmir ar ad s-teɛreq i Wakli, llan wanzaren n lbaṭaṭa ad tt-id-zzenzen”. I tenna yiwet n tɣirdemt. Mačči ala aya i tesla Ddayxa deg wayen n diri maca awal ur tt-id-yuli, kullec tesbleɛ-it, terra-t ɣer daxel. D Akli i d ddwa n waṭan-is, ad t-id-temmekti kan ad tettu akk lehmum-is.
Tullist: Ddayxa 1-807
Ma d tura a wi d-yerren ussan-nni n tteɛyin d tlawin-nni akk i d-yusan zaɛma ad as-srebḥent tislit i Nna Ṭawes. Tettwali iman-is gar-asent amzun d tageldunt s tanzarin yeqmumsen, nutenti seg tismin udrent maḍi i taṭṭucin-nsent. S tanzarin-a timelḥanin i terra ttar deg zzman i tt-icemten deg ṣṣura-s acḥal d aseggas. Teggul ur teḥnit, d ayen d-treggem i texdem. Teggra-d deg yidrimen s wacu ara tqabel ṭṭebbat tesɛa yerna awer d-uɣalen. Nettat seg wasmi txeddem tjemmeɛ, rnu ayen i s-d-tefka yemma-s. Ala nettat i tesɛa, tezmer ad s-tfek tamemmuct n tiṭ-is d asfel, awudu kan ad tefreḥ yelli-s, ad d-tecbu tizziwin-is.
Imi jjin akken i ilaq wanzaren-is, uɣalen amzun akken i d-ddan yid-s asmi i d-tlul, teffeɣ-d seg sbiṭar. Mi d-tewweḍ ɣer taddart tedda ɣef uḍar almi d axxam. Deg ubrid kra n win i d-temmuger d tameṭṭut neɣ d argaz, yiwen ur tt-yeɛqil yerna ssnen akk Ddayxa, yelli-s n Dda yidir n At Wulmu. Nettat diɣen terra iman-is ur tessin yiwen, tettecmumuḥ kan iman-is terennu, iɛǧeb-as lḥal nezzeh. Tewweḍ ɣer tewwurt n uxxam-nsen tesṭebṭeb, teldi-as-d yemma-s. Inaragen nwan-tt d tinebgiwt n Nna Mennun. Mi tezger amnar n tewwurt tekcem ɣer daxel n uxxam, yemma-s terra aḍar ɣer deffir, tettewhem deg tmeṭṭut taberranit i d-ikecmen axxam-is mebla akukru amzun din i tezdeɣ. Ddayxa tettmuqul deg yemma-s tettaḍsa. Nna Mennun, izad udhac-is, tuɣal tettḥekkir deg wudem n tmeṭṭut i d-ibɛebɛen s axxam-is. Udem-is twala-t yagi, taḍsa-s tessen-itt, terna cwiṭ teṭṭerḍeq d imeṭṭawenmi teɛqel yelli-s tameɛzuzt Ddayxa.
Annaɣ a yelli akken tuɣaleḍ! Teɛrqeḍ-iyi, nwiɣ deg tazwara d abɛaḍ n trumyin iwimi i d-yeɛreq ubrid.
Ih a yemma. I s-terra ula d nettat s yimeṭṭi d teḍsa. D nekk, d yelli-m Ddayxa. Bɣiɣ ad m-xedmeɣ yiwet n tmuffirt, ha-t-an wwḍeɣ ɣer lebɣi-w nnig llazem. Yiwen seg yimezdaɣ n taddart ur yeḥṣi d Ddayxa i d-iɛeddan s axxam. Ddayxa i ssnen tunag wissen anda yerna ur tettu ara tewwi yid-s anzaren-nni yessexlaɛen. Ddayxa tamaynut teṭṭef amḍiq-is deg tal taɣult ama ɣer Nna Mennun d yelli-s neɣ ɣer wakli d tameṭṭut-is s yagi ɣer kra n wussan. Ulac imuras ẓiden am wid n useggas-nni. Deg wass n 29 yulyu tbeddel anzaren-nni ines n lbaṭaṭa s wid yeqmumsen, wid i s-d-yewwin ala tanufli d telwit n wul. Mazal ad ternu ayyur ad d-asen At Yiɣil ad awin tislit-nsen ass n 29 ɣuct. Ma d tura tettheggi iman-is ad tqabel taswiɛt akken i iwata. Tuɣ-d iselsa i d-yennulfan taggara-a kan, ass n tiwin ad teɛnu anersam iẓẓewren ad s-yemceḍ diɣ ad tzewweq iman-is alamma tif akk tislatin yeddan seg taddart neɣ tid i d-ijewjen ɣer Tewrirt.
Ala yemma-s deg taddart i yeḥṣan s wudem amynut n Ddayxa, ma d taberranit-nni i d-ikecmen s axxam-is nwan-tt akk at taddart d tameddkelt n Ddayxa ur ssinen i d-yusan d tinebgiwt ɣer tmeɣra-s. Ddayxa ha-tt deg uxxam n xwal-is tesɛedday kra n wussan din simira ad d-yaweḍ wass n tikli s axxam n Wakli. Akka i yuzzel wawal seg yimi ɣer umeẓẓuɣ deg taddart.
Kra n wussan send tameɣra zwaren-d yinebgawen imezwura s axxam n Yidir At Wulmu, d wid i yettilin i twacult-a. Gar-asen llant snat n tsetmatin n Nna Mennun tugar-itent deg leɛmer, tigi d Melxir d Melɛez. Yemma-tsent temmut zik, d uletma-tsent tameqqrant i sent-ikemmlen ttrebga, dɣa ttqadarent-tt nnig n llazem. Nna Mennun tessawel i yessetma-s, Melxir d Melɛez, tewwi-tent ɣer texxamt n Ddayxa i tent-yettrajun din. Deg tazwara wehment d acu i txeddem tmeddakelt n Ddayxa din iman-is. Ssusment, ur d-nnint la zzant la rɣant, rujant d acu akka ara sent-d-tini uletma-tsent tameqqrant. Nna Mennun i d-yerran yiwet n nnehta ur nettfakka tenṭeq tenna-asent: « Ad ɛeddiɣ ad kent-id-greɣ ɣer lbaḍna-nteɣ, maca ḥadremt awal ad yeffeɣ, ma yella kra i d-yennulfan d kunemti i ssneɣ. Melxir d Melɛez izad udhac-nsent.
Ahya a Nnana Mennun yak d kemm i ɣ-d-irebban. I s-terra tmaẓuẓt Melɛez.
Ẓriɣ annect-a, maca ayen ara went-d-iniɣ yugar akk ayen ara tenwumt.
S yixef n Ureẓqi-inu, ala win i sɛiɣ, d ayen ara sleɣ da ad yeqqim ɣur-i. Akka i d-teggul Melxir.
Nekk ad d-ggaleɣ s Rebbi imi ur iyi-d-yerẓiq ara s uqcic, yefka-iyi-d ala tiqcicin, ur qqareɣ i yiwen ayen ara slent akka tura tmeẓẓuɣin-agi inu. I s-terra Melxir.
Ihi imi akka teggulemt-d, d nekk i d Ddayxa a xwalti. I sent-tenna tberranit-nni i ɛuddent d tameddakelt n yelli-s n uletma-tsent.
Waah! I Nnant ɣef tikkelt. Melxir tcukk-ikem, acḥal d abrid i iyi-d-tenna tameddakelt-ihin n Ddayxa tettak anzi ɣer Ddayxa, kkes-itt,ffer-itt d lermaḥ-is akk.
Ayakka tzeyneḍ a Ddayxa, tgiḍ amzun d taɛelǧet! D acu akka i txedmeḍ almi tbeddleḍ udem? Tuɣaleḍ d tayeḍ. Mačči d yiwet n tuttra i s-tefka Melɛez.
Ih! Ih! Yiwen wass ad went-d-sfehmeɣ akk kra da ma d tura yella wayen yugaren aya. Ala yemma d kunemti i iwalan anta i d nekk. Ula d win akken ara yuɣalen d isli deg wussan-a, tessnemt-t i snat ur yeẓri ara beddleɣ akka. Bɣiɣ ad s-xedmeɣ yiwet n tmuffirt iɣef ur yebni ara akk fell-as. Yessen Ddayxa m wanzaren n lbaṭaṭa, d tin i d-iɛeyyen, ma d tin ara yeddun d tislit s axxam-is urǧin i tt-iwala. D tin yesɛan tanzarin tiqmumsanin. Nettat terfed aqerruy-is s igenni tessenhaz-is seg zzuxx. Ihi sya d tasawent d kunemti d yemma ara iyi-d-iqedcen. D kunemti deg snat ara icebbḥen i teslit. Ilaq yiwen seg taddart ur iḥeṣṣu amek i giɣ. Assen ara dduɣ d tislit udem-iw diɣen yiwen ur t-ittwali, ad t-iɣumm uqelmun n ubernus ara lseɣ. Amdan wis ukkuẓ ara iyi-iwalin d Akli deg uxxam-is sdat n yinbgawen n tmeɣra mi ara nɛeddi ad nṣewwer deg sin akken ad nesɛu tiwlifin n tissulya-nneɣ i usmekti n wass-nni. Din ara iẓer i tikkelt tamezwarut udem-iw amaynut mi ara iyi-ikkes aqelmun n ubernus-iw. Deg yedra-s akk i giɣ aya wanag wiyaḍ ur iyi-tuqiɛ ara deg-sen. Akli yuklal nnig waya, ḥemmleɣ-t am leɛmer-iw, netta diɣen mačči tikkelt i iyi-d-yenna iḥemmel-iyi. Aṭas i iḥar ɣer temlilit-nneɣ n dima.
Ass n tmeɣra yewweḍ-d, d ass n ssebt. Imawlan n Wakli usan-d deg yiṭaksiyen. Irgazen wwten lbarud, tilawin slalwent, Melɛez d Melxir grent-d gar-asent tislit i iɣumm ubernus amellal seg tqacuct n uqerruy-is almi d timceḍt n yiḍarren-is, grent-tt daxel n yiwet n tkerrust i icebḥen am teslit. Deg ubrid ssekkren s tkerrusin-nsen d tyitiwin n lbarud d uslilew yiwen uhetwir annect-ilat. Tameɣra n Wakli ad s-cfun medden, ad d-teqqim deg umezruy n taddart n Tewrirt. Aserbabuɛ-nni n tkerrusin, mi yewweḍ s axxam n Dda Ɛacur, rsen-d akk yiqeffafen d tqeffafin, tislit d tamezwarut. Send ad tezger amnar n uxxam ara yuɣalen d ayla-s tdegger ɣer deffir urawen n waman, terna urawen n leḥlawat d lkawkaw d waṭas n tẓidanin i warrac d teqcicin yeggten deffir-s, akken ad iẓiden wussan-is. Tekcem axxam n urgaz-is dima gar snat-nni n tɛessasin n xwalti-s, s lbarud d uslilew. Tezger afrag awesɛan terra srid s axxam n yinebgawen yebbuḥran imi ldin sin n yisfuyla-ines, teɛna tasga teqqim din. Ma d tilawin-nniḍen, ta telha-d d cceɣl-is tqeddec, ta tettekki deg wurar tcennu neɣ tceṭṭeḥ. Tameɣra i itekken sin wussan ha-tt-an deg wass -is amezwaru. At Yiɣil sseččen akk imezdaɣ n taddart n Tewrirt. D azger i zlan, aksum d seksu ugaren. Azekka-nni tameɣra tettkemmil, tezzi-d nnuba n teslit ad tecḍeḥ yerna ad tsewwer nettat d urgaz-is. Afrag n uxxam n Dda Ɛacur yeggemgem seg tlawin yekkaten urar, deg tlemmast-is d taqaɛet anda i d-ttɛeddayent tullas ceṭṭḥent s nnuba, tal yiwet tefren taɣect i d-yekkaten deg temɣart-is neɣ ɣef tnuḍt-is. Ssaɛa tewweḍ yiwet n tmeddit, d nnuba n teslit ad tecḍeḥ. Tekker-d kanakken s ubernus-is tẓaẓ iman-is ɣer tlemmast n tqaɛet, Akli s tlaba tamaynut n yisli immuger-itt, s ufus-is aẓelmaḍ yeṭṭef afus ayeffus n Ddayxa-s, iẓeyyer-it cwiṭ akka i s-yessaweḍ azul mebla ma slan-d neɣ walan-d yinebgawen i d-ittnezzihen. Send ad tɛeddi ad d-tezzi abrid neɣ sin deg tqaɛet, yewwi-d ɣef teslit ad tṣewwer nettat d yisli. Tin ad ten-isewwren d tameṭṭut, tbedd-d sdat-sen tasewwart deg ufus. Akli s lemḥadrat yekker ad yekkes aqelmun-nni n ubernus n Ddayxa ɣef uqerruy-is. Irfed-it kan d asawen iban-d wudem n Ddayxa s yiwen n ucmumeḥ i tt-yerran terna deg sser. Akli imi d-zgant wallen-is deg wudem amaynut n Ddayxa iǧelleb timendeffirt s yiwen n usurif. Udem-is d win yetwehmen mačči d kra, yeqqim akken yedhec yiwen umeslay ur t-id-yuli. Ddayxa mazal taḍsa-s ur teṭṭaxer ara imi-s, tenna-as i Wakli: “Qerreb-d ɣur-i, d nekk, d Ddayxa!
Ddayxa i ssneɣ mačči d kemm. I s-yerra s zzɛaf. Yebda iɛeqqel kra n yigman n wudem n ddayxa yessen am wallen-is, anyir-is, imi-s, ula d taḍsa-s.
Ala ay akli, d nekk i d Ddayxa, ur telli tayeḍ.
Ddayxa i ssneɣ, Ddayxa i ttarguɣ, Ddayxa i yettilin yal dqiqa yid-i, ulac-itt sdat-i ass-a.
Tilawin ḥebsent urar-nsent, inebgawen merra, argaz tameṭṭut; ggugin-d ɣef tikkelt ad walin Ddayxa tuzyint, mačči Ddayxa i nnumen ttwalin. Tagi ur tesserwal ara, tjebbed-iten-id ɣur-s yerna bdan ttfaqen yella kra i yettnamaren Akli. Tres-d yiwet n tsusmi izi ma iɛedda-d ad s-tesleḍ, ala ṣṣut n yisli d teslit i d-yettalin seg ugraw-nni n yinebgawen.
Ahya ay Akli! Nniɣ-as ad k-xedmeɣ tamuffirt ara yerren leḥmala-k ɣur-i tugar tin n umayna.
Aya tawaɣit-im! Kemm akka i tenwiḍ, terriḍ iman-im tcebḥeḍ mi tqerḍeḍ anzaren-im, wid akken i tɣucceḍ. Nekk a taɛeggunt, ayen i ḥemmleɣ deg-m, ayen i iyi-d-ijebbden ɣur-m d anzaren-nni inem, txedmeḍ tadyant-im mebla ma tcawreḍ-iyi, nwiɣ tfaqeḍ s wannect-a, d ayen i tettwaliḍ kemm icmet-ikem i ḥemmleɣ nekk, d ccmata-inem i riɣ, i ɛuzzeɣ. Ayen i iyi-qqnen ɣur-m tenɣiḍ-t…
Yezzi-as-d aɛrur i teslit, yezzeḥweḍ yeffeɣ. Seg wass-nni ur d-iban anda yerra.
Yezzi-d useggas, slan yis-s kra, deg tmurt n Kanada i d-yeggra.

Malek HOUD