Genomic transformation and social organization during the Copper Age–Bronze Age transition in southern Iberia-
REFERENCES AND NOTES
1
H. Weiss, M.-A. Courty, W. Wetterstrom, F. Guichard, L. Senior, R. Meadow, A. Curnow, The genesis and collapse of third millennium north Mesopotamian civilization. Science 261, 995–1004 (1993).
2
C. Kuzucuoǧlu, C. Marro, Sociétés Humaines Et Changement Climatique À la Fin Du Troisième Millénaire: Une Crise A-t-elle Eu Lieu en Haute Mésopotamie?: Actes Du Colloque de Lyon, 5–8 Décembre 2005 (Institut français d’études anatolienne Georges-Dumézil, 2007).
3
H. Meller, H. W. Arz, R. Jung, R. Risch, 2200 BC—A Climatic Breakdown as a Cause for the Collapse of the Old World? (Tagungen des Landesmuseums für Vorgeschichte Halle, 12. Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, Landesmuseum für Vorgeschichte, 2015).
4
W. Haak, I. Lazaridis, N. Patterson, N. Rohland, S. Mallick, B. Llamas, G. Brandt, S. Nordenfelt, E. Harney, K. Stewardson, Q. Fu, A. Mittnik, E. Bánffy, C. Economou, M. Francken, S. Friederich, R. G. Pena, F. Hallgren, V. Khartanovich, A. Khokhlov, M. Kunst, P. Kuznetsov, H. Meller, O. Mochalov, V. Moiseyev, N. Nicklisch, S. L. Pichler, R. Risch, M. A. Rojo Guerra, C. Roth, A. Szécsényi-Nagy, J. Wahl, M. Meyer, J. Krause, D. Brown, D. Anthony, A. Cooper, K. W. Alt, D. Reich, Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe. Nature 522, 207–211 (2015).
5
M. E. Allentoft, M. Sikora, K.-G. Sjögren, S. Rasmussen, M. Rasmussen, J. Stenderup, P. B. Damgaard, H. Schroeder, T. Ahlström, L. Vinner, A.-S. Malaspinas, A. Margaryan, T. Higham, D. Chivall, N. Lynnerup, L. Harvig, J. Baron, P. D. Casa, P. Dąbrowski, P. R. Duffy, A. V. Ebel, A. Epimakhov, K. Frei, M. Furmanek, T. Gralak, A. Gromov, S. Gronkiewicz, G. Grupe, T. Hajdu, R. Jarysz, V. Khartanovich, A. Khokhlov, V. Kiss, J. Kolář, A. Kriiska, I. Lasak, C. Longhi, G. McGlynn, A. Merkevicius, I. Merkyte, M. Metspalu, R. Mkrtchyan, V. Moiseyev, L. Paja, G. Pálfi, D. Pokutta, Ł. Pospieszny, T. D. Price, L. Saag, M. Sablin, N. Shishlina, V. Smrčka, V. I. Soenov, V. Szeverényi, G. Tóth, S. V. Trifanova, L. Varul, M. Vicze, L. Yepiskoposyan, V. Zhitenev, L. Orlando, T. Sicheritz-Pontén, S. Brunak, R. Nielsen, K. Kristiansen, E. Willerslev, Population genomics of Bronze Age Eurasia. Nature 522, 167–172 (2015).
6
I. Olalde, S. Brace, M. E. Allentoft, I. Armit, K. Kristiansen, T. Booth, N. Rohland, S. Mallick, A. Szécsényi-Nagy, A. Mittnik, E. Altena, M. Lipson, I. Lazaridis, T. K. Harper, N. Patterson, N. Broomandkhoshbacht, Y. Diekmann, Z. Faltyskova, D. Fernandes, M. Ferry, E. Harney, P. de Knijff, M. Michel, J. Oppenheimer, K. Stewardson, A. Barclay, K. W. Alt, C. Liesau, P. Ríos, C. Blasco, J. V. Miguel, R. M. García, A. A. Fernández, E. Bánffy, M. Bernabò-Brea, D. Billoin, C. Bonsall, L. Bonsall, T. Allen, L. Büster, S. Carver, L. C. Navarro, O. E. Craig, G. T. Cook, B. Cunliffe, A. Denaire, K. E. Dinwiddy, N. Dodwell, M. Ernée, C. Evans, M. Kuchařík, J. F. Farré, C. Fowler, M. Gazenbeek, R. G. Pena, M. Haber-Uriarte, E. Haduch, G. Hey, N. Jowett, T. Knowles, K. Massy, S. Pfrengle, P. Lefranc, O. Lemercier, A. Lefebvre, C. H. Martínez, V. G. Olmo, A. B. Ramírez, J. L. Maurandi, T. Majó, J. I. McKinley, K. McSweeney, B. G. Mende, A. Modi, G. Kulcsár, V. Kiss, A. Czene, R. Patay, A. Endrődi, K. Köhler, T. Hajdu, T. Szeniczey, J. Dani, Z. Bernert, M. Hoole, O. Cheronet, D. Keating, P. Velemínský, M. Dobeš, F. Candilio, F. Brown, R. F. Fernández, A.-M. Herrero-Corral, S. Tusa, E. Carnieri, L. Lentini, A. Valenti, A. Zanini, C. Waddington, G. Delibes, E. Guerra-Doce, B. Neil, M. Brittain, M. Luke, R. Mortimer, J. Desideri, M. Besse, G. Brücken, M. Furmanek, A. Hałuszko, M. Mackiewicz, A. Rapiński, S. Leach, I. Soriano, K. T. Lillios, J. L. Cardoso, M. P. Pearson, P. Włodarczak, T. D. Price, P. Prieto, P.-J. Rey, R. Risch, M. A. Rojo Guerra, A. Schmitt, J. Serralongue, A. M. Silva, V. Smrčka, L. Vergnaud, J. Zilhão, D. Caramelli, T. Higham, M. G. Thomas, D. J. Kennett, H. Fokkens, V. Heyd, A. Sheridan, K.-G. Sjögren, P. W. Stockhammer, J. Krause, R. Pinhasi, W. Haak, I. Barnes, C. Lalueza-Fox, D. Reich, The Beaker phenomenon and the genomic transformation of northwest Europe. Nature 555, 190–196 (2018).
7
I. Olalde, S. Mallick, N. Patterson, N. Rohland, V. Villalba-Mouco, M. Silva, K. Dulias, C. J. Edwards, F. Gandini, M. Pala, P. Soares, M. Ferrando-Bernal, N. Adamski, N. Broomandkhoshbacht, O. Cheronet, B. J. Culleton, D. Fernandes, A. M. Lawson, M. Mah, J. Oppenheimer, K. Stewardson, Z. Zhang, J. M. Jiménez Arenas, I. J. Toro Moyano, D. C. Salazar-García, P. Castanyer, M. Santos, J. Tremoleda, M. Lozano, P. García Borja, J. Fernández-Eraso, J. A. Mujika-Alustiza, C. Barroso, F. J. Bermúdez, E. Viguera Mínguez, J. Burch, N. Coromina, D. Vivó, A. Cebrià, J. M. Fullola, O. García-Puchol, J. I. Morales, F. X. Oms, T. Majó, J. M. Vergès, A. Díaz-Carvajal, I. Ollich-Castanyer, F. J. López-Cachero, A. M. Silva, C. Alonso-Fernández, G. Delibes de Castro, J. Jiménez Echevarría, A. Moreno-Márquez, G. Pascual Berlanga, P. Ramos-García, J. Ramos-Muñoz, E. Vijande Vila, G. Aguilella Arzo, Á. Esparza Arroyo, K. T. Lillios, J. Mack, J. Velasco-Vázquez, A. Waterman, L. Benítez de Lugo Enrich, M. Benito Sánchez, B. Agustí, F. Codina, G. de Prado, A. Estalrrich, Á. Fernández Flores, C. Finlayson, G. Finlayson, S. Finlayson, F. Giles-Guzmán, A. Rosas, V. Barciela González, G. García Atiénzar, M. S. Hernández Pérez, A. Llanos, Y. Carrión Marco, I. Collado Beneyto, D. López-Serrano, M. Sanz Tormo, A. C. Valera, C. Blasco, C. Liesau, P. Ríos, J. Daura, M. J. de Pedro Michó, A. A. Diez-Castillo, R. Flores Fernández, J. Francès Farré, R. Garrido-Pena, V. S. Gonçalves, E. Guerra-Doce, A. M. Herrero-Corral, J. Juan-Cabanilles, D. López-Reyes, S. B. McClure, M. Merino Pérez, A. Oliver Foix, M. Sanz Borràs, A. C. Sousa, J. M. Vidal Encinas, D. J. Kennett, M. B. Richards, K. Werner Alt, W. Haak, R. Pinhasi, C. Lalueza-Fox, D. Reich, Science 363, 1230–1234 (2019).
8
V. Lull, R. Micó, C. Rihuete Herrada, R. Risch, Transition and Conflict at the End of the 3rd Millennium BC in South Iberia, H. Meller, H. W. Arz, R. Jung, R. Risch, Eds. (Landesmuseum für Vorgeschichte, 2015).
9
R. Chapman, Archaeologies of Complexity (Routledge, 2003).
10
P. B. Ramírez, J. A. Soler Díaz, Ídolos: Miradas Milenarias (Museo Arqueológico de Alicante, 2020).
11
M. D.-Z. Bonilla, J. Beck, H. Bocherens, P. Díaz-del-Río, Isotopic evidence for mobility at large-scale human aggregations in Copper Age Iberia: The mega-site of Marroquíes. Antiquity 92, 991–1007 (2018).
12
A. C. Valera, I. Žalaitė, A. F. Maurer, V. Grimes, A. M. Silva, S. Ribeiro, J. F. Santos, C. Barrocas Dias, Addressing human mobility in Iberian Neolithic and Chalcolithic ditched enclosures: The case of Perdigões (South Portugal). J. Archaeol. Sci. Rep. 30, 102264 (2020).
13
A. Banerjee, J. A. López Padilla, T. X. Schumacher, Marfil y elefantes en la Península Ibérica y el Mediterráneo occidental, Iberia Archaeologica 16.1. (Zabern, 2012).
14
T. X. Schuhmacher, Frühbronzezeitliche Kontakte im westlichen und zentralen Mittelmeerraum und die Rolle der Iberischen Halbinsel. Madrider Mitteilungen 45, 147–180 (2004).
15
T. X. Schuhmacher, Elfenbeinobjekte des Chalkolithikums und der Frühen Bronzezeit auf der Iberischen Halbinsel. Studien zu Herkunft, Austausch, Verarbeitung und sozialer Bedeutung von Elfenbein. Iberia Archaeologica 16, 610 (2012).
16
M. Murillo-Barroso, M. Martinón-Torres, Amber sources and trade in the prehistory of the Iberian peninsula. Eur. J. Archaeol. 15, 187–216 (2012).
17
R. J. Harrison, A. Gilman, Trade in the second and third millennia BC between the Maghreb and Iberia, in Ancient Europe and the Mediterranean: studies in honour of Hugh Hencken, V. Markotic, Ed. (Aris & Phillips, 1977), pp. 90–104.
18
V. Hurtado Pérez, L. García Sanjuán, Los inicios de la Jerarquización Social en el Suroeste de la Península Ibérica (c. 2500–1700 ane): Problemas conceptuales y empíricos (1997); http://roderic.uv.es/bitstream/handle/10550/29498/2134.pdf?sequence=1.
19
R. Chapman, Producing inequalities: Regional sequences in later prehistoric Southern Spain. J. World Prehist. 21, 195–260 (2008).
20
P. Díaz del Río, Labor in the making of Iberian Copper Age lineages (2011); https://digital.csic.es/handle/10261/35427.
21
R. Risch, in Überschuss ohne Staat-Politische Formen in der Vorgeschichte: 10. Mitteldeutscher Archäologentag vom 19. bis 21. Oktober 2017 in Halle (Saale) (Landesmuseum für Vorgeschichte, 2018), pp. 45–65.
22
I. Mathieson, I. Lazaridis, N. Rohland, S. Mallick, N. Patterson, S. A. Roodenberg, E. Harney, K. Stewardson, D. Fernandes, M. Novak, K. Sirak, C. Gamba, E. R. Jones, B. Llamas, S. Dryomov, J. Pickrell, J. L. Arsuaga, J. M. B. de Castro, E. Carbonell, F. Gerritsen, A. Khokhlov, P. Kuznetsov, M. Lozano, H. Meller, O. Mochalov, V. Moiseyev, M. A. R. Guerra, J. Roodenberg, J. M. Vergès, J. Krause, A. Cooper, K. W. Alt, D. Brown, D. Anthony, C. Lalueza-Fox, W. Haak, R. Pinhasi, D. Reich, Genome-wide patterns of selection in 230 ancient Eurasians. Nature 528, 499–503 (2015).
23
I. Lazaridis, D. Nadel, G. Rollefson, D. C. Merrett, N. Rohland, S. Mallick, D. Fernandes, M. Novak, B. Gamarra, K. Sirak, S. Connell, K. Stewardson, E. Harney, Q. Fu, G. Gonzalez-Fortes, E. R. Jones, S. A. Roodenberg, G. Lengyel, F. Bocquentin, B. Gasparian, J. M. Monge, M. Gregg, V. Eshed, A.-S. Mizrahi, C. Meiklejohn, F. Gerritsen, L. Bejenaru, M. Blüher, A. Campbell, G. Cavalleri, D. Comas, P. Froguel, E. Gilbert, S. M. Kerr, P. Kovacs, J. Krause, D. McGettigan, M. Merrigan, D. A. Merriwether, S. O’Reilly, M. B. Richards, O. Semino, M. Shamoon-Pour, G. Stefanescu, M. Stumvoll, A. Tönjes, A. Torroni, J. F. Wilson, L. Yengo, N. A. Hovhannisyan, N. Patterson, R. Pinhasi, D. Reich, Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East. Nature 536, 419–424 (2016).
24
M. Lipson, A. Szécsényi-Nagy, S. Mallick, A. Pósa, B. Stégmár, V. Keerl, N. Rohland, K. Stewardson, M. Ferry, M. Michel, J. Oppenheimer, N. Broomandkhoshbacht, E. Harney, S. Nordenfelt, B. Llamas, B. Gusztáv Mende, K. Köhler, K. Oross, M. Bondár, T. Marton, A. Osztás, J. Jakucs, T. Paluch, F. Horváth, P. Csengeri, J. Koós, K. Sebők, A. Anders, P. Raczky, J. Regenye, J. P. Barna, S. Fábián, G. Serlegi, Z. Toldi, E. Gyöngyvér Nagy, J. Dani, E. Molnár, G. Pálfi, L. Márk, B. Melegh, Z. Bánfai, L. Domboróczki, J. Fernández-Eraso, J. Antonio Mujika-Alustiza, C. Alonso Fernández, J. Jiménez Echevarría, R. Bollongino, J. Orschiedt, K. Schierhold, H. Meller, A. Cooper, J. Burger, E. Bánffy, K. W. Alt, C. Lalueza-Fox, W. Haak, D. Reich, Parallel palaeogenomic transects reveal complex genetic history of early European farmers. Nature 551, 368–372 (2017).
25
R. Martiniano, L. M. Cassidy, R. Ó’Maoldúin, R. McLaughlin, N. M. Silva, L. Manco, D. Fidalgo, T. Pereira, M. J. Coelho, M. Serra, J. Burger, R. Parreira, E. Moran, A. C. Valera, E. Porfirio, R. Boaventura, A. M. Silva, D. G. Bradley, The population genomics of archaeological transition in west Iberia: Investigation of ancient substructure using imputation and haplotype-based methods. PLOS Genet. 13, e1006852 (2017).
26
C. Valdiosera, T. Günther, J. C. Vera-Rodríguez, I. Ureña, E. Iriarte, R. Rodríguez-Varela, L. G. Simões, R. M. Martínez-Sánchez, E. M. Svensson, H. Malmström, L. Rodríguez, J.-M. Bermúdez de Castro, E. Carbonell, A. Alday, J. A. Hernández Vera, A. Götherström, J.-M. Carretero, J. L. Arsuaga, C. I. Smith, M. Jakobsson, Four millennia of Iberian biomolecular prehistory illustrate the impact of prehistoric migrations at the far end of Eurasia. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 115, 3428–3433 (2018).
27
S. Brace, Y. Diekmann, T. J. Booth, L. van Dorp, Z. Faltyskova, N. Rohland, S. Mallick, I. Olalde, M. Ferry, M. Michel, J. Oppenheimer, N. Broomandkhoshbacht, K. Stewardson, R. Martiniano, S. Walsh, M. Kayser, S. Charlton, G. Hellenthal, I. Armit, R. Schulting, O. E. Craig, A. Sheridan, M. Parker Pearson, C. Stringer, D. Reich, M. G. Thomas, I. Barnes, Ancient genomes indicate population replacement in Early Neolithic Britain. Nat. Ecol. Evol. 3, 765–771 (2019).
28
F. Molina González, J. A. Cámara Serrano, J. Capel Martínez, T. Nájera Colino, L. Sáez Pérez, Los Millares y la periodización de la Prehistoria Reciente del Sudeste, in II - III Simposios de Prehistoria Cueva de Nerja (Fundación Cueva de Nerja, Nerja, 2004), pp. 142–158.
29
A. C. Valera, Social change in the late 3rd millennium BC in Portugal: The twilight of enclosures, in 2200 BC—A Climatic Breakdown as a Cause for the Collapse of the Old World?, H. Meller, R. Risch, R. Jung, H. W. Arz, Eds. (Landesmuseum für vorgeschichte, 2015), pp. 409–427.
30
V. Lull, La“ cultura” de El Argar: Un modelo para el estudio de las formaciones económico-sociales prehistóricas (Ediciones Akal, 1983).
31
V. Lull, R. Micó, C. Rihuete Herrada, R. Risch, in Sozialarchäologische Perspektiven: Gesellschaftlicher Wandel 5000–1500 v. Chr. Zwischen Atlantik und Kaukasus, S. Hansen, J. Müller, Eds. (Archäologie in Eurasien, 2011), vol. 24, pp. 381–414.
32
V. Lull, R. Micó, C. Rihuete-Herrada, R. Risch, The La Bastida fortification: New light and new questions on Early Bronze Age societies in the western Mediterranean. Antiquity 88, 395–410 (2014).
33
H. Schubart, Mediterrane Beziehungen der El Argar-Kultur. Madrider Mitteilungen 14, 41–59 (1973).
34
V. Lull, R. Micó, C. Rihuete-Herrada, R. Risch, N. Escanilla, in Actas del Congreso de Cronometrías Para la Historia de la Península Ibérica (CEUR Workshop Proceedings 2024), J. A. Barceló, I. Bogdanovic. B. Morell, Eds. (IberCrono, Barcelona, 2017), pp. 143–162.
35
R. Risch, Recursos naturales, medios de producción y explotación social. Un análisis económico de la industria lítica de Fuente Álamo (Almería), 2250-1400 ANE. (P. von Zabern. Mainz, 2002).
36
V. Lull, R. M. Pérez, C. R. Herrada, R. Risch, Property relations in the Bronze Age of South-western Europe: An archaeological analysis of infant burials from El Argar (Almeria, Spain). Proc. Prehist. Soc. 71, 247–268 (2005).
37
V. Lull, J. Estévez. Propuesta metodológica para el estudio de las necrópolis argáricas, in Homenaje a Luis Siret (1934–1984), Consejería de Cultura de la Junta de Andalucía (Dirección General de Bellas Artes, 1986), pp. 441–452.
38
V. Lull, R. Micó, C. Rihuete-Herrada, R. Risch, Funerary practices and kinship in an Early Bronze Age society: A Bayesian approach applied to the radiocarbon dating of Argaric double tombs. J. Archaeol. Sci. 40, 4626–4634 (2013).
39
N. Rohland, E. Harney, S. Mallick, S. Nordenfelt, D. Reich, Partial uracil–DNA–glycosylase treatment for screening of ancient DNA. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B Biol. Sci. 370, 20130624 (2015).
40
T. Maricic, M. Whitten, S. Pääbo, Multiplexed DNA sequence capture of mitochondrial genomes using PCR products. PLOS ONE 5, e14004 (2010).
41
Q. Fu, M. Hajdinjak, O. T. Moldovan, S. Constantin, S. Mallick, P. Skoglund, N. Patterson, N. Rohland, I. Lazaridis, B. Nickel, B. Viola, K. Prüfer, M. Meyer, J. Kelso, D. Reich, S. Pääbo, An early modern human from Romania with a recent Neanderthal ancestor. Nature 524, 216–219 (2015).
42
A. B. Rohrlach, L. Papac, A. Childebayeva, M. Rivollat, V. Villalba-Mouco, G. U. Neumann, S. Penske, E. Skourtanioti, M. van de Loosdrecht, M. Akar, K. Boyadzhiev, Y. Boyadzhiev, M.-F. Deguilloux, M. Dobeš, Y. S. Erdal, M. Ernée, M. Frangipane, M. Furmanek, S. Friederich, E. Ghesquière, A. Haluszko, S. Hansen, M. Küßner, M. Mannino, R. Özbal, S. Reinhold, S. Rottier, D. C. Salazar-García, J. Soler Diaz, P. W. Stockhammer, C. Roca de Togores Muñoz, K. Aslihan Yener, C. Posth, J. Krause, A. Herbig, W. Haak, Using Y-chromosome capture enrichment to resolve haplogroup H2 shows new evidence for a two-Path Neolithic expansion to Western Europe. Sci. Rep. 11, 15005 (2021).
A. Peltzer, G. Jäger, A. Herbig, A. Seitz, C. Kniep, J. Krause, K. Nieselt, EAGER: Efficient ancient genome reconstruction. Genome Biol. 17, 60 (2016).
44
T. S. Korneliussen, A. Albrechtsen, R. Nielsen, ANGSD: Analysis of next generation sequencing data. BMC Bioinformatics 15, 356 (2014).
45
Q. Fu, A. Mittnik, P. L. F. Johnson, K. Bos, M. Lari, R. Bollongino, C. Sun, L. Giemsch, R. Schmitz, J. Burger, A. M. Ronchitelli, F. Martini, R. G. Cremonesi, J. Svoboda, P. Bauer, D. Caramelli, S. Castellano, D. Reich, S. Pääbo, J. Krause, A revised timescale for human evolution based on ancient mitochondrial genomes. Curr. Biol. 23, 553–559 (2013).
46
A. Mittnik, C.-C. Wang, J. Svoboda, J. Krause, A molecular approach to the sexing of the triple burial at the upper paleolithic site of Dolní Věstonice. PLOS ONE 11, e0163019 (2016).
47
M. Lipatov, K. Sanjeev, R. Patro, K. R. Veeramah, Maximum likelihood estimation of biological relatedness from low coverage sequencing data. bioRxiv 023374 [Preprint]. 29 July 2015. https://doi.org/10.1101/023374.
48
D. J. Kennett, S. Plog, R. J. George, B. J. Culleton, A. S. Watson, P. Skoglund, N. Rohland, S. Mallick, K. Stewardson, L. Kistler, S. A. LeBlanc, P. M. Whiteley, D. Reich, G. H. Perry, Archaeogenomic evidence reveals prehistoric matrilineal dynasty. Nat. Commun. 8, 14115 (2017).
49
J. M. Monroy Kuhn, M. Jakobsson, T. Günther, Estimating genetic kin relationships in prehistoric populations. PLOS ONE 13, e0195491 (2018).
50
M. L. Antonio, Z. Gao, H. M. Moots, M. Lucci, F. Candilio, S. Sawyer, V. Oberreiter, D. Calderon, K. Devitofranceschi, R. C. Aikens, S. Aneli, F. Bartoli, A. Bedini, O. Cheronet, D. J. Cotter, D. M. Fernandes, G. Gasperetti, R. Grifoni, A. Guidi, F. La Pastina, E. Loreti, D. Manacorda, G. Matullo, S. Morretta, A. Nava, V. Fiocchi Nicolai, F. Nomi, C. Pavolini, M. Pentiricci, P. Pergola, M. Piranomonte, R. Schmidt, G. Spinola, A. Sperduti, M. Rubini, L. Bondioli, A. Coppa, R. Pinhasi, J. K. Pritchard, Ancient Rome: A genetic crossroads of Europe and the Mediterranean. Science 366, 708–714 (2019).
51
D. M. Fernandes, A. Mittnik, I. Olalde, I. Lazaridis, O. Cheronet, N. Rohland, S. Mallick, R. Bernardos, N. Broomandkhoshbacht, J. Carlsson, B. J. Culleton, M. Ferry, B. Gamarra, M. Lari, M. Mah, M. Michel, A. Modi, M. Novak, J. Oppenheimer, K. A. Sirak, K. Stewardson, K. Mandl, C. Schattke, K. T. Özdoğan, M. Lucci, G. Gasperetti, F. Candilio, G. Salis, S. Vai, E. Camarós, C. Calò, G. Catalano, M. Cueto, V. Forgia, M. Lozano, E. Marini, M. Micheletti, R. M. Miccichè, M. R. Palombo, D. Ramis, V. Schimmenti, P. Sureda, L. Teira, M. Teschler-Nicola, D. J. Kennett, C. Lalueza-Fox, N. Patterson, L. Sineo, A. Coppa, D. Caramelli, R. Pinhasi, D. Reich, The spread of steppe and Iranian-related ancestry in the islands of the western Mediterranean. Nat. Ecol. Evol. 4, 334–345 (2020).
52
J. H. Marcus, C. Posth, H. Ringbauer, L. Lai, R. Skeates, C. Sidore, J. Beckett, A. Furtwängler, A. Olivieri, C. W. K. Chiang, H. Al-Asadi, K. Dey, T. A. Joseph, C.-C. Liu, C. Der Sarkissian, R. Radzevičiūtė, M. Michel, M. G. Gradoli, P. Marongiu, S. Rubino, V. Mazzarello, D. Rovina, A. La Fragola, R. M. Serra, P. Bandiera, R. Bianucci, E. Pompianu, C. Murgia, M. Guirguis, R. P. Orquin, N. Tuross, P. van Dommelen, W. Haak, D. Reich, D. Schlessinger, F. Cucca, J. Krause, J. Novembre, Genetic history from the Middle Neolithic to present on the Mediterranean island of Sardinia. Nat. Commun. 11, 939 (2020).
53
E. Skourtanioti, Y. S. Erdal, M. Frangipane, F. Balossi Restelli, K. A. Yener, F. Pinnock, P. Matthiae, R. Özbal, U.-D. Schoop, F. Guliyev, T. Akhundov, B. Lyonnet, E. L. Hammer, S. E. Nugent, M. Burri, G. U. Neumann, S. Penske, T. Ingman, M. Akar, R. Shafiq, G. Palumbi, S. Eisenmann, M. D’Andrea, A. B. Rohrlach, C. Warinner, C. Jeong, P. W. Stockhammer, W. Haak, J. Krause, Genomic history of Neolithic to Bronze Age Anatolia, Northern Levant, and Southern Caucasus. Cell 181, 1158–1175.e28 (2020).
54
N. Patterson, P. Moorjani, Y. Luo, S. Mallick, N. Rohland, Y. Zhan, T. Genschoreck, T. Webster, D. Reich, Ancient admixture in human history. Genetics 192, 1065–1093 (2012).
55
V. Heyd, Kossinna’s smile. Antiquity 91, 348–359 (2017).
56
Q. Fu, C. Posth, M. Hajdinjak, M. Petr, S. Mallick, D. Fernandes, A. Furtwängler, W. Haak, M. Meyer, A. Mittnik, B. Nickel, A. Peltzer, N. Rohland, V. Slon, S. Talamo, I. Lazaridis, M. Lipson, I. Mathieson, S. Schiffels, P. Skoglund, A. P. Derevianko, N. Drozdov, V. Slavinsky, A. Tsybankov, R. G. Cremonesi, F. Mallegni, B. Gély, E. Vacca, M. R. G. Morales, L. G. Straus, C. Neugebauer-Maresch, M. Teschler-Nicola, S. Constantin, O. T. Moldovan, S. Benazzi, M. Peresani, D. Coppola, M. Lari, S. Ricci, A. Ronchitelli, F. Valentin, C. Thevenet, K. Wehrberger, D. Grigorescu, H. Rougier, I. Crevecoeur, D. Flas, P. Semal, M. A. Mannino, C. Cupillard, H. Bocherens, N. J. Conard, K. Harvati, V. Moiseyev, D. G. Drucker, J. Svoboda, M. P. Richards, D. Caramelli, R. Pinhasi, J. Kelso, N. Patterson, J. Krause, S. Pääbo, D. Reich, The genetic history of Ice Age Europe. Nature 534, 200–205 (2016).
57
V. Villalba-Mouco, M. S. van de Loosdrecht, C. Posth, R. Mora, J. Martínez-Moreno, M. Rojo-Guerra, D. C. Salazar-García, J. I. Royo-Guillén, M. Kunst, H. Rougier, I. Crevecoeur, H. Arcusa-Magallón, C. Tejedor-Rodríguez, I. García-Martínez de Lagrán, R. Garrido-Pena, K. W. Alt, C. Jeong, S. Schiffels, P. Utrilla, J. Krause, W. Haak, Survival of Late Pleistocene hunter-gatherer ancestry in the Iberian peninsula. Curr. Biol. 29, 1169–1177.e7 (2019).
https://www.science.org/doi/10.1126/sciabi7038adv.